આખરી ક્ષણ

આખરી ક્ષણ – રમેશ કે. પુરબિયા
Posted by અક્ષરનાદ

(શ્રી રોહિત શાહ સંપાદિત 'વાર્તાઉત્સવ'માંથી સાભાર, પુસ્તકપ્રાપ્તિની વિગતો લેખને અંતે આપવામાં આવી છે.)

એ સમયે ટૅક્સીની ગતિ મને વિમાન જેવી લાગી. બધું પાછળ જઈ રહ્યું હતું. એ આખું શહેર, એમાં વીતેલો સમય સાથે ઘણું ઘણું કે, જ્યાં અમારાં પગલાં સાથે અમારી સાથે અમારી નજરો વિહરી હતી. એ રંગીન દિવસો, પાર્ટીઓ, બજારો, અમારા મિલનનાં સ્થળો, શૉપિંગ-સેન્ટરો, ત્યાંનાં લોકો. એમનું યંત્રવત જીવન – બધું જ….

વીતાવેલી ક્ષણો બમણી ગતિથી આગળ થવા મથતી'તી પણ પાછળ જ.. હું આગળ ગતિ કરતો હતો અને એ…

પહેલી નજરમાં તો એ મને અમેરિકન જ લાગેલી. એવાં જ રૂપરંગ, ગોરીગોરી, ઉતાવળી ઇંગ્લિશ ભાષા, પહેરવેશ પણ ઇંગ્લિશ. એનું વ્યક્તિત્વ પણ એવું જ…

મેં એને પૂછ્યું હતુંઃ 'વૉટ ઈઝ યોર નેમ?'

તેણે કહ્યું, 'માય નેમ ઈઝ પ્રિયા ઍન્ડ આફ્ટર કમિંગ ટુ યુ.એસ.એ. માય નેમ ઈઝ રોઝી. ઈફ યુ વુડ કૉલ મી બાય માય ઇન્ડિયન નેઈમ, આઈ વુડ લાઈક ઈટ વેરી મચ.'

'વૉટ ડુ યુ મીન?' મેં પુંછ્યું .

'આઈ ઍમ એન ઇન્ડિયન.'

હું એની સામે આશ્વર્ય ભરી નજરે જોઈ રહ્યો. કેવું અદભુત! હું કલ્પી શકતો ન હતો. એણે કહેલું, 'આજકાલ કરતાં પંદર વર્ષ વીતી ગયાં આ શહેરમાં!

બે મહિના પહેલા હું ઇન્ડિયા આવી હતી મારી માસીના દીકરાનાં લગનમાં. પાંચ સાત દિવસ અમે રોકાયાં હતાં. થયું હતું, અહીં જ રોકાઈ જાઉં' પણ..

એ પછી ઑફિસ ના સમય પછી પણ અમે હંમેશા સાથે રહેતાં. જોતજોતામાં બે વર્ષ વીતી ગયાં.. હવે મારે પાછા જવાનું હતું, મારા વતનમાં ઇન્ડિયા.

ગઈ સાંજે એ મારી સાથે હતી. મેં એને કહ્યું હતું, 'હું પાછો જવાનો છું.'

એણે વિસ્મયપૂર્વક મારી સામે જોયું. આગના અંગારાએ જાણે દઝાડી દીધી હોય એટલી ત્વરાથી પુછ્યું, 'ક્યાં?'

'મારા વતનમાં, ઇન્ડિયા.'

એ મારો હાથ તરછોડી બારી પાસે જઈ ઊભી. એનું માથું બારીના બે સળિયા વચ્ચે ફસાયેલું હતું. એના હાથ સળિયા સાથે જકડાયેલા હતા, એના પગ થાંભલા બની ખોડાઈ ગયા હતા. એ ઊંચી નજર કરી વાદળછાયા આકાશમાં સોળે કળાએ ખીલેલા ચંદ્રમાને જોઈ રહી હતી. હાંદો આગળ જતો હતો અને વાદળી પાછળ રહી જતી હતી. તારે મઢ્યા આકાશમાં એની નજર કંઈક શોધી રહી હતી. બારીમાંથી આઓ પ્રકાશ રેલાતો હતો. આકાશમાંના ઘેરા વાદળમાં ચંદ્ર છુપાઈ જવાને કારણે ક્ષણ બે ક્ષણ ઓરડામાં અંધકાર છવાઈ જતો હતો.

મારા સુધી લંબાયેલો એનો પડાછાયો એકાએક અદ્રશ્ય થઈ જતો હતો. અંધકારમાં એનું શરીર એક છાયા બની રહી જતું હતું, કોઈ ભૂતપ્રેતની માફક.

એને કદાચ એ વખતે યાદ આવ્યું હશે કે હું ઇન્ડિયાનો છું અને એ ઇન્ડિયાની હોવા છતાં અમેરિકાની. હું એક મુસાફર કે પ્રવાસી માત્ર છું, હું કાયમી રહેવાવાળો નથી. હું થોડા સમય માટે જ આવ્યો છું, મારા કામ પૂરતો.

મારો હાથ એના ખભા ઉપર પડતાં એ ચમકી ગઈ. મેં કહ્યું, 'શા વિચારમાં ખોવાઈ ગઈ?'

વીજળીનો શોક લાગ્યો હોય એમ સળિયાને છોડી એ મને વળગી પડી. એ કોઈ શિકારી ની બીકથી હાંફતી હરણીની જેમ હાંફી રહી હતી. નિઃશબ્દ એ મારી સામે જોઈ રહી. એની આંખો ઊભરાઈ આવી. મેં એની આંખો ઉલેચવાનો કોશિશ કરી. એ સમયે બીજી કોઈ વાત કરવાનું મને ઉચિત નહોતું લાગ્યું. એ હિબકે ચડી. એનું ગળું સુકાવા આવ્યું હતું. મેં એને પાણીનો ગ્લાસ ધર્યો. પાણીનો ઘૂંટડોય માંડ ગળેથી ઉતર્યો. એ નીચું જોઈ હાથની આંગળીમાં પહેરેલી નંગવાળી વીંટીને જોઈ રહી હતી એની નાજુક આંગળીઓના સ્પર્શથી નંગ ઉપર બાઝેલી ધૂળ જાણે સાફ કરી રહી હતી. એણે મારી સામુ જોયું. એની આંખના દરિયા છલકાયા ને ઢોળાયા. હું સમજી શકતો હતો એની વેદના.

એ બારીના સળિયાનો સહારો લઈને ઊભી થઈ. ગલી સૂનકાર ઓઢી સૂતી'તી. વિશાળ રસ્તાઓ નિદ્રાધીન અવસ્થામાં પડ્યા હતા. થોડ ક્ષણો એ સૂનકાર અમારી વચ્ચે રેલાઈ ગયો. બારીથી અળગી કરતાં મેં એને કહ્યું, 'હવે આપણે થોડા જ કલાકો સાથે રહેવાનાં છીએ અને તું આમ..'

કદાચ એની પાસે કોઈ પ્રત્યુત્તર ન હતો. એની આંખો છલકાઈ આવી. એની વેદના મને પીડા આપતી હતી. મારાથી કહેવાઈ ગયું. તું પણ ઇન્ડિયા… જો તારી ઇચ્છા હોય તો..'

એના હદયમાં જાણે ધ્રાસકો લાગ્યો. એની આંખો પહોળી થઈ. એનું શરીર ટટ્ટાર થયું. એનો ઘૂંટાતો શ્વાસ એકાએક થંભી ગયો. એણે એનો હાથ મારા મોઢા પર દાબતાં કહ્યું, 'ના.. ના… એવું ન બોલ… તારા જેવો જ વિચાર કદાચ એમને આવ્યો હશે ને… આવા વિચારો કદા સ્ત્રી – પુરુષને એમની વાસ્તવિક દુનિયાથી દૂર ધકેલી દેતા હશે ને એનો શિકાર…'

'સંબંધની પણ સીમા હોય છે. અમુક સંબંધ ઘડીકનો તો અમુક કાયમી. અમુક સંબંધ નજીકનો તો અમુક નજીકનો હોવા છતાં દૂરનો. આપણો સંબંધ પણ નજીકનો હોવા છતાં દૂરનો હતો. આખરે તો સૌથી નજીકનો સંબંધ અપનાવવો જોઈએ. તારો નજીકનો સંબંધ તારી પત્ની છે મારો… ખેર, જવા દે એ બધી વાતો. સાચું કહું તો આ બે વર્ષનો સંબંધ જ મારો સહારો બની રહેશે, મારા હર દર્દની દવા બની રહેશે. જે જોયું, જાણ્યું અને સુખેથી માણ્યું એ જ સાચું, બાકી તો…' એણે એના હાથની આંગળીઓ અને અંગૂઠાની મદદથી આંખો નિચોવી…

મેં એને કહ્યું, 'ભલે આપણે શરીરથી ન મળી શકીએ, પણ હું હંમેશા તને ફોન કરતો રહીશ, પત્રો લખતો રહીશ અને તું પણા મને…'

એણે કહ્યુંઃ 'ના, એનો કોઈ અર્થ નથી.'

મને થયું, એની સાથે વિતાવેલા દિવસો, સંબંધનું આખરી સ્વરૂપ પ્રેમ અને ન કહેવાય એવું ઘણું ઘણું, આ બધું શું… અમારા અંગત બની ગયેલા સંબંધનો આટલો જલદી ભૂતકાળ..?

'જોતજોતામાં બે વર્ષ, બે મહિના, દિવસો અને કલાકો… પછી એક આખરી ક્ષણ… સમયને જતાં કયાં વાર લાગે છે? સંબંધ સીમિત નથી હોતો, સમય સીમિત હોય છે. સંબંધ ભૂતકાળ પણ નથી હોતો, પણ સમય ભૂતકાળ બને છે. સંબંધ તો હંમેશા વર્તમાનની સાથે ચાલનારો છે. કાશ! સમયને જો બાંધી શકાતો હોત! બસ હવે ઘડી-બે-ઘડીનો સાથ… તમારું વિમાન ઊડશે અને હું જોઈશ…'

'બસ, એટલું જ…? એનાથી વિશેષ કાંઈ નહીં?'

એના વીખરાયેલા વાળને ગોઠવતાં એણે કહ્યું, 'સમય ઘણો થઇ ગયો છે. હું જાઉં છું.'

સીડી ઊતરતાં એના ચંપલનો અવાજ પણ પેલા કરતાં સાવ બોદો હતો. ગતિ પણ ધીમી હતી. હું એના પરાણે પછડાતાં પગલાંને જોઈ રહ્યો. એ નીચે ઊતરી. ગાડી સ્ટાર્ટ કરી. ફરી એક નજર મારા ઉપર પછી સ્ટીયરિંગ અને પછી વિશાળ, સૂના અને લાંબા રસ્તા ઉપર. થોડી જ ક્ષણોમાં એની કાયા હવાની લહેરખી બની ઊડી ગઈ અને એની જીવંત કાયા એ ઓરડામાં સમાઈ ગઈ!

એ કદાચ કારમાં હશે, કદાચ ઘરે પણ પહોંચી ગઈ હોય, કદાચ સૂઈ ગઈ હશે. પણ ના…. ઊંઘ તો આબે એવું હતું જ ક્યાં?

રાત્રીના બે થયા હતા. મારી નજર ટી.વી. ના શૉકેસ પર પડેલી ફ્રેમમાં મઢેલા અમારા ફોટા તરફ ગઈ. ફોટામાં એનો ગુલાબી ચહેરો, વાંકડિયાવાળ પિંક કલરનાં સલ્વાર – કુર્તામાં સજેલી એની ભરાવદાર કાયા, એના મરકમરક કરતા હોઠ અને એની નમણી આંખો – બધું મારી આંખોમાં કંડરાઈ ગયું. બધું જ. થયું, ફોટો ફ્રેમ હાથમાં લઈને મન ભરી જોઈ લઉં. હું ઊભો થયો. ફોટોફ્રેમ મારા હાથમાં લીધી ત્યાં કશોક ખખડાટ થયો. મારા ઘરમાં કે કદાચ બાજુવાળાના ઘરમાં.ફ્રેમ મારા હાથમાંથી છૂટી ગઈ. જોડાયેલી બંને ફ્રેમ તૂટીને અલગ થઈ ગઈ. સાંધવા કોશિશ કરી, પણ ન થઈ. મેં દીવાલના ટેકે એને ઊભી રાખી દીધી.

મેં પલંગમાં લંબાવ્યું. ઊંઘ ન આવી. એમ જ આખી રાત વીતી ગઈ. સવારના છાપાવાળાએ મારા વિચારોની દુનિયામાંથી મુક્ત કર્યો. હું છાપું વાંચતો હતો.

એ આવી. પલંગ પર બેઠી. બાજુમાં પડેલા ટેબલ પર ગોઠવેલી તૂટેલી ફોટોફ્રેમ જોઈ રહી. મેં કહ્યું, 'રાતે મારા હાથમાંથી પડી ગઈ અને તૂટી ગઈ!'

એણે મારી સામે જોયું ને ફરી એની આંખો નીચે ઢળી પડી. એની આંખોમાં ઘેન હતું. કદાચ આખી રાત સૂતી નહીં હોય. એની આંખોમાં પોપચાં ઊપસી આવ્યાં હતાં. મેં એને સુવડાવવાની કોશિશ કરતાં કહ્યુંઃ 'તારી આંખો ભારે લાગે છે. કદાચ તું આખી રાત સૂતી નથી. થોડી વાર આરામ કરી લે, પ્લીઝ!'

એણે જાણે કશું જ સાંભળ્યું ન હતું. એની આંખોમાં ઝળઝળિયાં આવ્યાં હતાં. એની આંખો છલકાઈ આવી હતી. એના ચહેરા ઉપર ચીપકી ગયેલું સ્મિત જાણે ખરી પડ્યું. હંમેશા સ્વચ્છ અને પહોળી રહેતી એની આંખોમાં સ્પષ્ટ દેખાતો મારો ચહેરો મને ધૂંધળો લાગ્યો. હર દિન કંઈક નવું જોવાની ઇચ્છા રાખતી એની આંખો હંમેશા નીચું જોવાનો પ્રયત્ન કરતી રહેતી. એનું બનાવટી સ્મિત અને છુપાવી રાખવા મથતી પીડા આપો આપ ચહેરા પર છતાં થઈ જતાં હતાં.

એરપૉર્ટ હવે દૂર ન હતું. સીટના ટેકા પર રાખેલો મારો હાથ એના ખભા પર પડતાં એના વિચારોમાં વિક્ષેપ પડ્યો. એણે મારી સામે જોયું. બીજી જ ક્ષણે નજર હટાવી બારીમાંથી દેખાતાં દ્રશ્ય જોવા લાગી. હું એની સામે જોઈ રહ્યો હતો, છતાં મારી સામે જોવાનું ટાળતી હતી.

એરપૉર્ટ આવ્યું. અમે નીચે ઊતાર્યા. મારી બૅગ એની પાસે હતી. બાકીનો સામાન મારી પાસે હતો.

એનાઉન્સમેન્ટ થઈ રહી હતી. લોકો પોતાના લગૅજ સાથે આમતેમ ઘૂમતા હતા. કોઈ પોતાના સ્થાન પર બેઠા હતા. કોઈ માતા કદાચ પોતાના દીકરાને વળાવી રહી હતી. કોઈ બહેન પોતાના ભાઈને, તો કોઈ પ્રિયતમા એના પ્રિયતમને. કોઈના હૈયામાં આનંદ હતો, તો કોઈના હૈયામાં દુઃખ. કોઈનામુખ પર મુસ્કુરાહટ, તો કોઈના મુખ પર વિષાદ. વસમી વિદાયના દ્રશ્યો ખડાં થતાં હતાં.

હવે વિમાન તરફ જવાનું હતું મેં એને કહ્યું, 'હવે તું જા.'

જાણે એણે કંઈ સાંભળ્યું જ નહોતું. અથવા તો મારો અવાજ જ કાન સુધી પહોંચ્યો ન હતો અથવા સાંભળ્યું હતું તો એની પાસે કોઈ પ્રત્યુત્તર ન હતો. એની આંખો ઊભરાઈ આવી હતી. હું જે કહી રહ્યો હતો એ જાણે પથ્થર પર પાણી! મને થયું, એની સુંદર – રૂપાળી કાયાને બાથમાં લઈ એકવાર ચૂમી લઉં, એનાં ઝુલફાંને એક વાર સંવારી લઉં, પણ એટલી હિંમત જ ક્યાં હતી મારામાં? એ પણ ઇચ્છતી હશે કે હંમેશની જેમ એ પણ મારી બાહોમાં સમાઈ જાય ને એક ચુંબન આપી દે. પણ એવું કશું ન થયું. એનામાં પણ હિંમત ખૂટી ગઈ હશે ને એટલે જ દૂર રહેવા ઇચ્છતી હશે.

બધા પ્રવાસીઓ વિમાન તરફ જવા લાગ્યા. હું પણ ગયો. બારી પાસે મારી સીટ હતી. બારીમાંથી બહાર જોયું, આકાશમાંથી તીખો તડકો વરસી રહ્યો હતો. કાચમાંથી દેખાતો એનો ચહેરો મને રેળાતો લાગ્યો.

વિમાનના એન્જિનના થડકારા સાથે મારા હદયના ધબકારાની ગતિ પણ વધી ગઈ. વિમાન રન-વે પર ચાલતું અનુભવ્યું. મેં ઊંડો શ્વાસ લીધો. ગંઠાયેલા શ્વાસને બહાર કાઢવા કોશિશ કરી. મેં આંખો બંધ કરી. બંધ આંખોના અંધારામાં એનો ચહેરો મને સ્પષ્ટ દેખાયો. એની આંખોમાંથી અશ્રુધારા વહી રહી હતી.

હું જાણે બધું જ છોડી જઈ રહ્યો હતો – બધું જ. બે વર્ષ પહેલાં આ જ રીતે મારાં સ્વજનોએ મને વિદાય આપી હતી, ત્યારે તેમની આંખોમાં દુઃખ સાથે હર્ષના આંસુ હતાં, એટલા માટે કે હું વિદેશ જઈ રહ્યો હતો એનો આનંદ પણ. આજે પણ એ લોકો એટલાં જ ખુશ હશે. એટલી જ આતુરતાથી મારી રાહ જોઈ રહ્યાં હશે. બમણો આનંદ હશે એમના ચહેરા ઉપર.

પણ એનો ચહેરો તો સાવ ફિક્કો હતો – સાવ ફિક્કો. એ કશીય આશા વગર મને વિદાય આપી રહી હતી. એની આંખોમાં માત્ર વિરહનાં જ આંસુ હતાં. એક થડકારા સાથે વિમાન ઊંંચકાયું. હું પણ… અને એ…

- રમેશ કે. પુરબિયા

પુસ્તક – વાર્તાઉત્સવ

Feedback :
rajmcprojects@gmail.com

Facebook:
www.facebook.com/errakeshr

10 Questions To Ask Before Getting Married

10 Questions To Ask Before Getting Married

Wedding season is just around the corner and marriage should not be taken lightly. If you are planning to get married in the near future you may wonder if you are ready to get married.

Here are a few questions that may help you assessing your situation:

Why are you getting married?
Just because you have always wanted to get married is not reasonable. Figure out the reasons you want to spend the rest of your life with this person, and make sure their flaws are flaws you can live with.

How will you raise children? Or stepchildren, if one or both of you already have them
Discuss thoroughly as a team whether or not you want kids. If your answer is yes discuss how you will raise them. What are your expectations from your partner as a parent? Are you compatible enough to agree on parenting styles? Will one of you stay home with them? Which one?

How will you handle financial matters?
Who is going to pay for groceries, cable, the mortgage, utilities, insurance, phone, travel, entertainment, and child care? Will you divide expenses in half or according to an equitable schedule according to how much each person makes? Will you have joint or separate accounts or both? Marriage includes regular debts and responsibilities. You need to know how much you will be able to spend on your own without consulting your spouse, if you will discuss bigger items together.

What about your sex life?
You should discuss and plan your sex life, if you are compatible in frequency and fidelity, how you will keep it fresh, and how you will handle changes. You should also thoroughly discuss boundaries and fetishes.

Will your partner be supportive?
Most of us want a partner who supports our hopes, dreams, and lifestyle we wish for. Make sure you agree about future education, places you want to live, and any major changes you hope for later.

Is it the right time?
Everything in life should take place at the right time for the people involved. If you cannot afford the life or wedding you want you can postpone it for a year or two, if you are getting married just because there is a baby coming make sure that you really love each other and want to be married to each other, it is possible to be effective co-parents without being married if that is not what you want.

How compatible are you?
You should share common goals and some interests to live a happy life together. If you do not agree on money, religion, politics, childcare, caring for aging parents, charity work, and how to spend free time it can cause friction. You do not need to agree on everything, but you do need to respect each other’s differences.

Do you trust him/her?
Trust is a basic fundamental of a healthy relationship. If they have proved untrustworthy in the past marriage will not suddenly change them. Be sure of your choice and be proud of your spouse.

Communication styles
Will you be able to communicate openly? How will you resolve disputes? Will you discuss everything daily or weekly? Decide how much space you need and how much you are ready to give.

What do you expect from marriage and from your partner?
Discuss openly what you both need and want from your relationship. Will you be able to live up to your partner’s expectations? Will they be able to meet yours? Marriage is an ongoing lifestyle, you must both be willing to grow and change your marriage as you grow and develop yourself, keep current with what your roles are and what you both want.

time to leave her

she doesn’t love you if she keeps on hurting you…
she doesn’t love you if she keeps secrets from you…
she doesn’t love you if she keeps you waiting and waiting…
she doesn’t love you if she compares you with otsher girls…
she doesn’t love you if she forgets all the important dates…
she doesn’t love you if she never gives you his time and attention…
NOW , When she doesn’t love you..when she is not giving you what you want from her…why are you waiting for it to happen.? SOME THINGS NEVER CHANGE…SO……CHANGE YOURSELF AND LEAVE HER…DON’T WAIT FOR IMPOSSIBLE TO HAPPEN…

Rakeshkumar Rajput

My dreams

I am tired of being the one who cares..
now I want someone who cares for me.
I am tired of being the one who fights for a relationship ….
now I someone who fights for me.
I am tired of waiting and waiting for phone calls and message…..
now I want someone to crave for my time and attention.
I want someone who dreams about me and thinks about me day and night.
I want someone who makes me feel loved, desired, craved for and really really special.
I want someone who makes me feel like his life is incomplete without me.
I don’t need someone to write love poems for me or sing love songs for me.
I don’t want someone to sweep me off my feet with his looks and his charm but YES I want someone to whom I can bare my soul without fear.
I want someone with whom I can be open and vulnerable without a single inhibition.
I just want someone who can put his arms around me, hug me tightly and take my pain away.
I just want a shoulder where I can keep my head and forget all my worries.
I want someone to fight the world for me and make me feel like the queen of his heart.
I want someone who loves me madly and crazily and shows me that he does…

Er.Rakeshkumar Rajput
feedbacks on
rajmcprojects@gmail.com
like us on :
errakeshr on Facebook

बिना किसी योग्यता के बनाए जा रहे इंजीनियर, भा. रे. का भगवान ही मालिक है..

ऐसी स्थिति में ट्रेन ट्रेक पर भगवान भरोसे ही चलती रहेगी, लेकिन इंजीनियरिंग विभाग के अधिकारी / कमेटी ने इसको भी दरकिनार करने के लिए एक अलग नियम बना दिया. तभी तो एक नियम विरुद्ध निर्णय के तहत सभी रेल पथ सुपरवाइजर को दि. 08.10.2008 से जेई बनाते हुए 01.11.2013 से सीनियर सेक्शन इंजीनियर बना दिया गया है. लेकिन इस जेई पद पर कार्य के अनुभव और कम से कम 3 साल के दैनिक जिम्मेदारी के जमीनी अनुभव और अन्य तकनीकी योग्यता तथा ट्रेनिग कोर्स की आवश्यकता का मापदंड तय नहीं किया गया है. पदोनती देते हुए रेलवे हित और अनावश्यक रूप से प्रभारी सीनियर सेक्शन इंजीनियर के ऊपर आने वाले अतिरिक्त कार्यभार के बारे में भी नहीं सोचा गया है. इसी तरह जेई में डाइरेक्ट आरआरबी से भर्ती होता है और 12 महीने की ट्रेनिंग के बाद पद पर पोस्टिंग होती है. कुछ डिपार्टमेंटल सेलेक्सन प्रोसीजर के बाद जेई-2 से पदोन्नत होकर जेई-1 बनाया जाता था. अब यह दोनों पद पांचवें वेतन आयोग में मर्ज हो जाने के बाद एक हो गए हैं.

फिर जेई पद पर 1997 से सितंबर 2008 तक सीनियर सेक्शन इंजीनियर के पद पर बैक डेट से पदोन्नति क्यों नहीं दी गई अथवा कमेटी ने इस पर विचार क्यों नहीं किया? इसी तरह पहले सेक्शन इंजीनियर के पद पर नियुक्ति होती थी, जिसे अब सीनियर सेक्शन इंजीनियर के पद में मर्ज कर दिया गया है, तो अब उनकी अगली पदोन्नति किस पद पर होगी, इस पर अधिकारियों या कमेटी ने अथवा रेल मंत्रालय ने विचार क्यों नहीं किया? एक गैर-तकनीकी इंटरमीडियट या मैट्रिक पास को जेई और सीनियर सेक्शन इंजीनियर बनाने के लिए नीति निर्धारित करते समय सभी माप दंड और नियमों को दरकिनार कर दिया गया, तो यह तय करना चाहिए था कि अब भारतीय रेल में डाइरेक्ट जेई होने के बाद भी उन्हें मात्र एक ही पदोन्नति मिलेगी और सीनियर सेक्शन इंजीनियर अब कोई भी पदोन्नति पाने हकदार नहीं होंगे.

तब देखें कि भारतीय रेल में इंजीनियरिंग डिग्री या डिप्लोमाधारी कितने लोग सर्विस ज्वाइन करते हैं. रेलमंत्री और प्रधानमंत्री को अबिलम्ब इन सभी पहलुओं पर ध्यान देते हुए पद में सीनियर/जूनियर का अंतर लाना चाहिए, वरना आने वाले दिनों में रेलवे का ट्रैक मेंटेनेंस और निर्माण कार्य बुरी तरह प्रभावित हो जाएगा. चूंकि पद का अंतर भी तो समाप्त हो रहा है. ग्रेड पे 4600 और ग्रेड पे 4800 दोनों ही सीनियर सेक्शन इंजीनियर हैं, फिर रेल को फायदा क्या है, क्या किसी ने इस बारे में सोचा है? केंद्रीय कैबिनेट में सभी कैबिनेट मिनिस्टर ही बना दिए जाएं, तो देश किस तरह चलेगा? उसी तरह बिना आवश्यक तकनीकी योग्यता के ही रेलवे के इंजीनियरिंग विभाग के सभी कर्मचारियों को सेक्शन इंजीनियर और सीनियर सेक्शन इंजीनियर बना दिया जाए, तो भारतीय रेल का भगवन ही मालिक है.

जबकि रेलवे में अक्षरशः ऐसा हो चुका है और अभी भी हो रहा है. रेलवे के अधिकारी को 3-5-10 साल में निश्चित पदोन्नति होना सुनिश्चित कर रखा गया है और इसके लिए अलग-अलग पदों का सृजन किया जाता है, लेकिन अधीनस्थ जेई/एसई और एसएसई उसी पद पर सेवानिवृत्त हो रहा है. इस भ्रष्ट व्यवस्था के चलते वह तंग आकर डायबेटिक हार्ट अटैक और हाई बीपी का मरीज हो रहा है. उससे 8 घंटे के बजाय 18 से 20 घंटा ड्यूटी ली जा रही है. इमरजेंसी के नाम पर मुख्यालय में ही उसे घंटों बैठे रखा जा रहा है. लेकिन इन सबके बदले उसे कोई अतिरिक्त भत्ता नहीं दिया जा रहा है.

इसके अलावा यदि कोई अधिकारी सामंतवादी सोच का आ गया, तो उनके पूरे परिवार को भी उसकी सेवा में लग्न पड़ रहा है. गैंग स्टाफ, जिसे रेलवे ट्रैक पर कार्य करना होता है, को ऐसे अधिकारियों के आदेश पर उन्हें उनके बंगले पर ड्यूटी पर लगाना होता है. जबकि उनके बंगले पर आए दिन होने वाली घरेलू पार्टियों में मेहमानों से उनका परिचय नौकर के रूप में करवाते हुए उनसे कार्य करवाया जाता है. ऐसी स्थित में अब आगे इनका भविष्य नए रेलमंत्री और प्रधानमंत्री को तय करना है.

Ref:
Suresh Tripathi, Editor,
105, Doctor House,
1st Floor, Raheja Complex,
Kalyan (West) - 421301.
Distt. Thane (Maharashtra). Contact:+919869256875 Email : editor@railsamachar.com, railwaysamachar@gmail.com

Save Girl , Save Child

कोर्ट में एक अजीब मुकदमा आया
एक सिपाही एक कुत्ते को बांध कर लाया
सिपाही ने जब कटघरे में आकर कुत्ता खोला
कुत्ता रहा चुपचाप, मुँह से कुछ ना बोला..!
नुकीले दांतों में कुछ खून-सा नज़र आ रहा था
चुपचाप था कुत्ता, किसी से ना नजर मिला रहा था
फिर हुआ खड़ा एक वकील ,देने लगा दलील
बोला, इस जालिम के कर्मों से यहाँ मची तबाही है
इसके कामों को देख कर इन्सानियत घबराई है
ये क्रूर है, निर्दयी है, इसने तबाही मचाई है
दो दिन पहले जन्मी एक कन्या, अपने दाँतों से खाई है
अब ना देखो किसी की बाट
आदेश करके उतारो इसे मौत के घाट
जज की आँख हो गयी लाल
तूने क्यूँ खाई कन्या, जल्दी बोल डाल
तुझे बोलने का मौका नहीं देना चाहता
लेकिन मजबूरी है, अब तक तो तू फांसी पर लटका पाता
जज साहब, इसे जिन्दा मत रहने दो
कुत्ते का वकील बोला, लेकिन इसे कुछ कहने तो दो
फिर कुत्ते ने मुंह खोला ,और धीरे से बोला
😔हाँ, मैंने वो लड़की खायी है😔
😔अपनी कुत्तानियत निभाई है😔
😔कुत्ते का धर्म है ना दया दिखाना😔
😔माँस चाहे किसी का हो, देखते ही खा जाना😔
😔पर मैं दया-धर्म से दूर नही😔
😔खाई तो है, पर मेरा कसूर नही😔
😔मुझे याद है, जब वो लड़की छोरी कूड़े के ढेर में पाई थी😔
😔और कोई नही, उसकी माँ ही उसे फेंकने आई थी😔
😔जब मैं उस कन्या के गया पास😔
😔उसकी आँखों में देखा भोला विश्वास😔
😔जब वो मेरी जीभ देख कर मुस्काई थी😔
😔कुत्ता हूँ, पर उसने मेरे अन्दर इन्सानियत जगाई थी😔
😔मैंने सूंघ कर उसके कपड़े, वो घर खोजा था😔
😔जहाँ माँ उसकी थी, और बापू भी सोया था😔
😔मैंने भू-भू करके उसकी माँ जगाई😔
😔पूछा तू क्यों उस कन्या को फेंक कर आई😔
😔चल मेरे साथ, उसे लेकर आ😔
😔भूखी है वो, उसे अपना दूध पिला😔
😔माँ सुनते ही रोने लगी😔
😔अपने दुख सुनाने लगी😔
😔बोली, कैसे लाऊँ अपने कलेजे के टुकड़े को😔
😔तू सुन, तुझे बताती हूँ अपने दिल के दुखड़े को😔
😔मेरी सासू मारती है तानों की मार😔
😔मुझे ही पीटता है, मेरा भतार😔
😔बोलता है लङ़का पैदा कर हर बार 😔
😔लङ़की पैदा करने की है सख्त मनाही😔
😔कहना है उनका कि कैसे जायेंगी ये सारी ब्याही😔
😔वंश की तो तूने काट दी बेल😔
😔जा खत्म कर दे इसका खेल😔
😔माँ हूँ, लेकिन थी मेरी लाचारी😔
😔इसलिए फेंक आई, अपनी बिटिया प्यारी😔
😔कुत्ते का गला भर गया😔
😔लेकिन बयान वो पूरे बोल गया....!😔
😔बोला, मैं फिर उल्टा आ गया😔
😔दिमाग पर मेरे धुआं सा छा गया😔
😔वो लड़की अपना, अंगूठा चूस रही थी😔
😔मुझे देखते ही हंसी, जैसे मेरी बाट में जग रही थी😔
😔कलेजे पर मैंने भी रख लिया था पत्थर😔
😔फिर भी काँप रहा था मैं थर-थर😔
😔मैं बोला, अरी बावली, जीकर क्या करेगी😔
😔यहाँ दूध नही, हर जगह तेरे लिए जहर है, पीकर क्या करेगी😔
😔हम कुत्तों को तो, करते हो बदनाम😔
😔परन्तु हमसे भी घिनौने, करते हो काम😔
😔जिन्दी लड़की को पेट में मरवाते हो😔
😔और खुद को इंसान कहलवाते हो😔
😔मेरे मन में, डर कर गयी उसकी मुस्कान
😔लेकिन मैंने इतना तो लिया था जान😔
😔जो समाज इससे नफरत करता है😔
😔कन्याहत्या जैसा घिनौना अपराध करता है😔
😔वहां से तो इसका जाना अच्छा😔
😔इसका तो मर जान अच्छा😔
😔तुम लटकाओ मुझे फांसी, चाहे मारो जूत्ते😔
😔लेकिन खोज के लाओ, पहले वो इन्सानी कुत्ते😔
😥लेकिन खोज के लाओ, पहले वो इन.👏👏👏

For actually love couple

Here are 5 ways to “make love” (without having sex)

Focus on the positive

When you remember that making love is simply creating love energy, it becomes simple to see the reason to focus on the positive.  At all times, in all ways, you’re either creating positive or negative energy.  This energy contributes to the collective vibration of the Earth, and ultimately the fate of humankind.  The more you continue to focus on positive loving thoughts, words, and actions, the better chance we all have to make it on this beautiful little space marble.
Choose to think, speak, and do positive as soon as you wake up. Then, be sure to use the many resources available on our website to keep your power of positivity going strong throughout the day and into the next!

Help someone in need

All actions are a request for love. Everyone wants it and no one wants to be without it.  There have been times in our life, and also probably times in yours where you wished someone would give you a call, a kind word, or even a hug when you needed it most.  Loving energy fills gaps and fixes cracks where pieces of our heart have been torn away.  Much like the Japanese art of Kintsugi, loving energy given when needed most makes the spirit stronger and more appreciated than before.
If you feel you can help someone reach a goal, support their passion, or just shine some light in their direction when they need it most, don’t hesitate to do so.

Broaden your perspective

So much negative energy is created in the world today, simply because of a narrow perspective.  How can we know where to direct our loving energy if we’re walking through life with the blinders on?
As the female artist group En Vogue once stated, “Free your mind, and the rest will follow.”  Turning a blind eye to another person due to their color, race, religion, spiritual views, or innocent private habits only creates a void in their heart and yours.  There is an equal chance for loving energy to fill the void – give it the chance it deserves by broadening your perspective of the world around you.  Through a broader perspective, you’re creating a ripple effect of positive loving energy that can have exponential effects.
Make a decision to learn about someone’s culture.  Show compassion and kindness for their lot in life.  Ask about their history, their family, or what makes them most proud.  Through understanding each other more, we can create world peace, true freedom, and benefit from many other windfalls of an expanded perspective.

Get in touch with nature

Nature is a sanctuary of its very own, overflowing with love energy.  When you get out into the great outdoors, you connect with the ever-loving positive energy that radiates from the earth.  Stop and take a moment to simply lay down and feel the warmth of the ground. Listen to the sound of the wind whispering through your surroundings.
As you get in touch with nature, the buzzing of your mind stops and allows you to tap back into a positive thinking mindset without resistance

Love YOURSELF

Last but not least, making love for yourself is the most essential.  Only when you give yourself the love you deserve can you make love for the rest of the world.  Every ounce of loving energy you distribute comes from within, and you’ve got to make sure your wellspring is overflowing

Railway Current Opening

Click on link to download Railway vacancies current opening

http://www.rrbahmedabad.gov.in/images/CEN%2002%202014%20Final%20Employment%20News.pdf

Happy Engineer day on 15th sep.2014

We Design,

We Construct,

We Observe,

We Initiate,

We Drive,

We Move,

We Accelerate the World,

We are the Gears of Progress,

We are the Future of the Nation,

We are the Engineers,

 And We are proud to be an ENGINEER.

Best Quotes Ever

Quote 1:  Winners don’t do different things, they do things differently.

In Hindi : जीतने वाले अलग चीजें नहीं करते, वो चीजों को  अलग तरह से करते हैं.

Quote 2: Winners see the gain; losers see the pain.

In Hindi : जीतने वाले लाभ देखते हैं, हारने वाले दर्द.

Quote 3:Under Adverse conditions – some people break down, some break records

In Hindi : विपरीत परस्थितियों में कुछ लोग टूट जाते हैं , तो कुछ लोग लोग रिकॉर्ड तोड़ते हैं.

Quote 4:If you think you can – you can! If you think you cannot – you cannot! And either way……..you are right !”

In Hindi : अगर आप सोचते हैं कि आप कर सकते हैं-तो आप कर सकते हैं !अगर आप सोचते हैं कि आप नहीं कर सकते हैं- तो आप नहीं कर सकते हैं !और किसी भी तरह से …आप सही हैं.!

Quote 5:Character building does not start when a child is born; it starts 100 years before when a child is born.

In Hindi : चरित्र का निर्माण तब नहीं शुरू होता जब बच्चा  पैदा होता है; ये बच्चे के पैदा होने के  सौ  साल पहले से शुरू हो जाता है.

Quote 6:Justice is truth in action

In Hindi : सत्य का क्रियान्वन ही न्याय है.

Quote 7:A nation does not become great by shouting slogans

In Hindi : एक देश नारे लगाने से महान नहीं बन जाता.

Quote 8:The lack of a degree is actually an advantage. If you are an engineer or a doctor, there is only one job you can do. But if you don’t have a degree, you can do anything.

In Hindi : किसी डिग्री का ना होने दरअसल फायेदेमंद है. अगर आप इंजिनियर या डाक्टर हैं तब आप एक ही काम कर सकते हैं.पर यदि आपके पास कोई डिग्री नहीं है , तो आप कुछ भी कर सकते हैं.

Quote 9:We don’t have business problems we have people problems.

In Hindi : हमारी बिजनेस से सम्बंधित समस्याएं नहीं होतीं , हमारी लोगों से सम्बंधित समस्याएं होती हैं.

Quote 10:If we are not a part of the solution, then we are the problem

In Hindi : अगर हम हल का हिस्सा नहीं हैं, तो हम समस्या हैं.

Quote 11:It is never the activity of rascals that destroys a society, but always the inactivity of the good people that does it.

In Hindi : कभी भी दुष्ट लोगों की सक्रियता समाज को बर्वाद नहीं करती, बल्कि हमेशा अच्छे लोगों की निष्क्रियता समाज को बर्वाद करती है.

Quote 12:Whenever a person says I cannot do this he is really saying two things. Either I don’t know how to do it or I don’t want to do it.

In Hindi : जब कभी कोई व्यक्ति कहता है कि वो ये  नहीं कर सकता है , तो असल में वो दो चीजें कह रहा होता है. या तो मुझे पता नहीं है कि ये कैसे होगा या मैं इसे करना नहीं चाहता.

Quote 13:Inspiration is thinking whereas motivation is action.

In Hindi : इन्स्पीरेशन  सोच  है जबकि मोटीवेशन कार्रवाई है.

Quote 14:Self-esteem is inversely related to egos.

In Hindi : आत्म-सम्मान और अहंकार का उल्टा सम्बन्ध है.

Quote 15:People don’t care how much you know they want to know how much you care.

In Hindi : लोग इसकी परवाह नहीं करते हैं कि आप कितना जानते हैं, वो ये जानना चाहते हैं कि आप कितना ख़याल रखते हैं.

Quote 16:Good leaders look to create more leaders, bad leaders look to create followers.

In Hindi : अच्छे लीडर्स और लीडर्स बनाने की चेष्ठा करते हैं, बुरे लीडर्स और फालोवार्स बनाने की चेष्ठा करते हैं.

Send feed

How to keep your spark alive ?

How to keep your spark alive ?

  कैसे जलाये रखें अपने अन्दर की चिंगारी को ?

Good Morning everyone ,  मुझे  यहाँ  बोलने  का  मौका   देने  के  लिए  आप  सभी  का  धन्यवाद . ये  दिन  आपके  बारे  में  है . आप , जो  कि  अपने  घर  के  आराम ( और  कुछ  cases में  दिक्कतों ) को  छोड़  के  इस  college में  आए  हैं  ताकि  ज़िन्दगी  में  आप  कुछ  बन  सकें . मैं  sure हूँ  कि  आप  excited हैं . ज़िन्दगी  में  ऐसे  कुछ  ही  दिन  होते  हैं  जब  इंसान  सच -मुच बहुत  खुश  होता  है . College का  पहला  दिन  उन्ही  में  से  एक  है .जब   आज   आप   तैयार  हो  रहे  थे , आपके  पेट  में  हलचल सी हुई होगी . Auditorium कैसा  होगा , teachers कैसे  होंगे , मेरे  नए  classmates कौन  होंगे —इतना  कुछ  है  curious होने  के  लिए . . मैं  इसे  excitement कहता  हूँ , आपके  अन्दर  कि  चिंगारी  (spark) जो  आपको  एकदम  जिंदादिल  feel कराती  है . आज  मैं  आपसे  इस  चिंगारी  को  जलाये  रखने  के  बारे  में  बात  करने  आया  हूँ . या  दुसरे  शब्दों  में  हम  अगर  हमेशा  नहीं  तो   ज्यादा  से  ज्यादा  समय  कैसे  खुश  रह  सकते  हैं ?

इस  चिंगारी  कि  शुरआत कहाँ  से  होती  है ? मुझे  लगता  है  हम  इसके  साथ  पैदा  होते  हैं .  मेरे   3 साल  के  जुड़वाँ  बच्चों  में  million sparks हैं . वो  Spiderman का  एक  छोटा  सा  खिलौना  देख  के  बिस्तर  से  कूद  पड़ते  हैं .  Park में  झूला  झूल  के  वो  thrilled हो  जाते  हैं . पापा  से  एक  कहानी  सुनके  उनमे  उत्तेजना  भर  जाती  है . अपना  Birthday आने  के  महीनो  पहले  से  वो  उलटी  गिनती  करना  शुरू   कर  देते  हैं  कि  उस  दिन  cake काटने  को  मिलेगा .

मैं  आप  जैसे  students को  देखता  हूँ  और  मुझे  आपके  अन्दर   भी  कुछ  spark नज़र  आता  है . पर  जब  मैं  और  बड़े  लोगों  को  देखता  हूँ  तो  वो  मुश्किल  से  ही  नज़र  आता  है . इसका  मतलब  , जैसे -जैसे  हमारी  उम्र  बढती  है  , spark कम  होते  जाते   हैं . ऐसे  लोग  जिनमे  ये  चिंगारी  बिलकुल  ही  ख़तम   हो  जाती  है  वो  मायूस , लक्ष्यरहित और  कडवे  हो  जाते  हैं . Jab We met के  पहले  half की  करीना  और  दुसरे  half की   Kareenaयाद  है  ना ? चिंगारी  बुझ  जाने  पे  यही  होता  है . तो  भला  इस  Spark को  बचाएँ  कैसे ?

Spark को  दिए  की  लौ  की  तरह  imagine कीजिये . सबसे  पहले  उसे  nurture करने  ki ज़रुरत  है —उसे  लगातार  इंधन  देने   की  ज़रुरत  है . दूसरा , उसे  आन्धी -तूफ़ान  से  बचाने  की  ज़रुरत  है .

Nurture करने  के   लिए , हमेशा  लक्ष्य  बनाएं .यह  इंसान  कि  प्रवित्ति  होती  है  कि  वह  कोशिश  करे , सुधार  लाये  और  जो  best achieve कर  सकता  है  उसे  achieve करे .  दरअसल  इसी  को  Success कहते  हैं . यह  वो  है  जो  आपके  लिए  संभव  है . ये  कोई  बाहरी   माप -दंड  नहीं  है – जैसे  company द्वारा  दिया  गया  Package, कोई  car या  कोई  घर .

हममे  से  ज्यदातर  लोग  middle-class family से   हैं . हमारे  लिए   , भौतिक  सुख -सुविधाएं  सफलता  की  सूचक  होती  हैं , और  सही भी  है . जब  आप  बड़े  हो  जाते  हैं  और  पसिया  रोज़ -मर्रा  कि  ज़रूरतों  को  पूरा  करने  के  लिए  ज़रूरी  हो जाता  है , तो  ऐसे  में  financial freedom होना  एक  बड़ी  achievement है .

लेकिन   यह  ज़िन्दगी  का  मकसद  नहीं  है .  अगर  ऐसा  होता  तो  Mr. Ambaniकाम  पर  नहीं  जाते . Shah Rukh Khanघर  रहते  और  और -ज्यादा  dance नहीं  करते . Steve Jobs और  भी  अच्छा  iPhone बनाने  के  लिए  मेहनत  नहीं  करते  , क्योंकि  Pixar बेच  कर   already उन्हें  कई  billion dollars मिल  चुके  हैं .  वो  ऐसा  क्यों  करते  हैं ? ऐसा  क्या  है  जो  हर  रोज़  उन्हें  काम  पर  ले  जाता  है ?

वो  ऐसा  इसलिए  करते  हैं  क्योंकि  ये  उन्हें  ख़ुशी  देता  है . वो  ऐसा  इसलिए  करते  हैं  क्योंकि  ये  उन्हें  जिंदादिली  का  एहसास  करता  है . अपने  मौजूदा  स्तर  में  सुधार  लाना  एक  अच्छा  अहसास  दिलाता  है . अगर  आप  मेहनत  से  पढ़ें  तो  आप  अपनी  rank सुधार  सकते  हैं . अगर  आप  लोगों  से  interact करने  का  प्रयत्न  करें  तो  आप  interview में  अच्छा  करेंगे . अगर  आप  practice करें  तो  आपके  cricket में  सुधार  आएगा . शायद  आप  ये  भी  जानते  हों कि  आप  अभी  Tendulkar नहीं  बन  सकते  , लेकिन  आप  अगले  स्तर  पर   जा  सकते  हैं . अगले  level पे  जाने  के  लिए  प्रयास  करना ज़रूरी  है .

प्रकृति   ने  हमें   अनेकों  genes के  संयोग  और  विभिन्न  परिस्थितियों  के  हिसाब  से  design किया  है . खुश  रहने  के  लिए  हमें  इसे  accept करना  होगा , और  प्रकृति  कि  इस  design का अधिक  से  अधिक  लाभ  उठाना  होगा . ऐसा  करने  में  Goals आपकी  मदद  करेंगे .

अपने  लिए  सिर्फ  career या  academic goals ही  ना  बनाएं . ऐसे  goals बनाएं  जो  आपको  एक balanced और  successful life दे . अपने  break-up के  दिन  promotion पाने  का  कोई  मतलब  नहीं  है . कार  चलाने  में  कोई  मज़ा   नहीं  है  अगर  आपके  पीठ में दर्द हो .दिमाग  tension से  भरा  हो  तो भला  shopping करने  में  क्या  ख़ुशी होगी ?

आपने  ज़रूर  कुछ  quotes पढ़े  होंगे  —  ज़िन्दगी  एक  कठिन  race है , ये  एक  marathon है  या  कुछ  और . नहीं , जो  मैंने  आज  तक  देखा  है  ज़िन्दगी  nursery schools में  होने  वाली  उस  race की  तरह  है  जिसमे  आप  चम्मच  में  रखे  मार्बल  को  अपने  मुंह  में  दबा  कर  दौड़ते  हैं . अगर  मार्बल  गिर  जाये  तो  दौड़  में  first आने  का  कोई  अर्थ  नहीं  है . ऐसा  ही  ज़िन्दगी  के  साथ  है  जहाँ  सेहत  और  रिश्ते  उस  मार्बल  का  प्रतीक  हैं . आपका  प्रयास  तभी  सार्थक  है  जब   तक  वो   आपके  जीवन  में  सामंजस्य  लाता  है .नहीं  तो , आप  भले  ही  सफल  हो  जायें , लेकिन  ये  चिंगारी , ये  excited और  जिंदा  होने  की  feeling धीरे – धीरे  मरने  लगेगी . …..

Spark को  nurture करने  के  बारे  में  एक  आखिरी  चीज —ज़िन्दगी  को  संजीदगी  से  ना  लें ….don’t take life seriously. मेरे  एक  योगा  teacher class के  दौरान  students को  हंसाते  थे . एक  student ने  पूछा  कि  क्या  इन  Jokes कि  वजह  से  योगा   practice का  समय  व्यर्थ  नहीं  होता ? तब  teacher ने  कहा  –Don’t be serious be sincere. तबसे  इस  Quote ने  मेरा  काम  define किया  है . चाहे  वो  मेरा  लेखन  हो , मेरी  नौकरी  हो , मेरे  रिश्ते  हों  या  कोई  और  लक्ष्य . मुझे  अपनी  writings पर  रोज़  हज़ारों  लोगों  के  opinions मिलते  हैं . कहीं  खूब  प्रशंशा  होती  है  कहीं  खूब  आलोचना . अगर  मैं  इन  सबको  seriously ले  लूं , तो  लिखूंगा  कैसे ? या  फिर  , जीऊंगा  कैसे ?ज़िन्दगी  गंभीरता  से  लेने  के  लिए  नहीं  है , हम  सब  यहाँ  temporary हैं .हम  सब  एक  pre-paid card की  तरह  हैं  जिसकी  limited validity hai. अगर  हम  भाग्यशाली  हैं  तो  शयद  हम   अगले  पचास  साल  और  जी  लें . और  50 साल  यानि सिर्फ  2500 weekends .क्या  हमें  सच -मुच  अपने  आप  को  काम  में  डुबो  देना  चाहिए ? कुछ  classes bunk करना , कुछ  papers में  कम  score करना  , कुछ  interviews ना  निकाल  पाना , काम  से  छुट्टी  लेना , प्यार   में  पड़ना , spouse से  छोटे -मोटे  झगडे  होना …सब  ठीक  है …हम  सभी  इंसान  हैं , programmed devices नहीं ….

मैंने  आपसे  तीन  चीजें  बतायीं – reasonable goals, balance aur ज़िन्दगी  को  बहुत  seriously नहीं  लेना – जो  spark को  nurture करेंगी .  लेकिन  ज़िन्दगी  में  चार  बड़े  तूफ़ान  आपके  दिए  को  बुझाने  की  कोशिश  करेंगे . इनसे  बचने  बहुत  ज़रूरी  है . ये  हैं  निराशा  (disappointment),कुंठा ( frustration),  अन्याय (unfairness) और जीवन में कोई उद्देश्य ना होना (loneliness of purpose.)

निराशा  तब  होगी  जब  आपके  प्रयत्न  आपको  मनचाहा  result ना  दे  पाएं  . जब  चीजें  आपके  प्लान  के  मुताबिक  ना  हों  या  जब  आप  असफल  हो जायें . Failure को  handle करना  बहुत  कठिन  है , लेकिन  जो  कर  ले  जाता  है  wo और  भी  मजबूत  हो  कर  निकलता  है . इस  failure से  मुझे  क्या  सीख  मिली ?  इस  प्रश्न  को  खुद  से  पूछना  चाहिए . आप  बहुत  असहाय  feel करेंगे   , आप  सबकुछ  छोड़  देना  चाहेंगे  जैसा  कि  मैंने  चाहा   था  , जब  मेरी  पहली  book को  9 publishers ने  reject कर  दिया  था . कुछ  IITians low-grades की  वजह  से  खुद  को  ख़तम कर  लेते  हैं , ये  कितनी  बड़ी   बेवकूफी  है ? पर  इस  बात  को  समझा  जा  सकता  है  कि  failure आपको  किस  हद्द  तक  hurt कर  सकता  है .

पर ये ज़िन्दगी है . अगर चुनौतियों  से हमेशा पार पाया जा सकता तो , तो चुनौतियाँ चुनौतियाँ नहीं रह जातीं. और याद रखिये — अगर आप किसी चीज में fail हो रहे हैं,तो इसका मतलब आप अपनी सीमा या क्षमता तक पहुँच रहे हैं. और यहीं आप होना चाहते हैं.

Disappointment का भाई है frustration, दूसरा तूफ़ान . क्या आप कभी frustrate  हुए हैं? ये तब होता है जब चीजें अटक जाती हैं. यह भारत में विशेष रूप से प्रासंगिक है. ट्राफिक जाम से से लेकर अपने योग्य job पाने तक. कभी-कभी चीजें इतना वक़्त लेती हैं कि आपको पता नहीं चलता की आपने अपने लिए सही लक्ष्य निर्धारित किये हैं.Books लिखने के बाद, मैंने bollywood के लिखने का लक्ष्य बनाया, मुझे लगा उन्हें writers  की ज़रुरत है. मुझे लोग बहुत भाग्यशाली मानते हैं पर मुझे अपनी पहली movie release  के करीब पहुँचने में पांच साल लग गए.

Frustration excitement  को ख़त्म करता है, और आपकी उर्जा को नकारात्मकता में बदल देता है, और आपको कडवा बना देती है.मैं इससे कैसे deal  करता हूँ? लगने वाले समय का realistic अनुमान लगा के. . भले ही movie  देखने में कम समय लगता हो पर उसे बनाने में काफी समय लगता है, end-result  के बजाय उस result तक पहुँचने के  प्रोसेस को एन्जॉय करना , मैं कम से कम script-writing तो सीख रहा था , और बतौर एक  side-plan  मेरे पास अपनी तीसरी किताब लिखने को भी थी और इसके आलावा दोस्त, खाना-पीना, घूमना ये सब कुछ frustration से पार पाने में मदद करती हैं. याद रखिये, किसी भी चीज को  seriously  नहीं लेना है.Frustration  , कहीं ना कहीं एक इशारा है कि आप चीजों को बहुत seriously ले रहे हैं.Frustration excitement को  ख़तम  करता  है , और  आपकी  energy को  negativity में  बदल  देता  है , वो  आपको  कडवा  बना  देता  है . मैं  इससे  कैसे  deal करता  हूँ ?

Unfairness ( अन्याय ) – इससे  deal करना  सबसे  मुश्किल  है , लेकिन  दुर्भाग्य  से  अपने  देश  में  ऐसे  ही  काम  होता  है . जिनके  connections होते  हैं , बड़े  बाप  होते  हैं , खूबसूरत  चेहरे  होते  हैं ,वंशावली  ( pedigree) होती  है , उन्हें   सिर्फ  Bollywood में  ही  नहीं  बल्कि  हर  जगह  आसानी  होती  है . और  कभी -कभी  यह  महज  luck की  बात  होती  है . India में  बहुत  कम   opportunities हैं , इसलिए   कुछ  होने  के  लिए  सारे  गृह -नक्षत्रों  को  सही  इस्थिति  में  होना   होगा . Short-term में  मिलने  वाली  उपलब्धियां  भले  ही  आपकी   merit और  hard –work  के  हिसाब  से   ना  हों  पर  long-term में  ये   ज़रूर  उस  हिसाब  से  होंगी , अंततः   चीजें  work-out करती  हैं . पर  इस  बात  को  समझिये  कि  कुछ  लोग  आपसे  lucky होंगे .

दरअसल  अगर  Indian standards के  हिसाब  से  देखा  जाये  तो  आपको  College में  पढने  का  अवसर  मिलना  , और  आपके  अन्दर  इस  भाषण  को  English में  समझने  की   काबिलियत  होना  आपको  काफी  lucky बनता  है . हमारे  पास  जो  है  हमें  उसके  लिए  अहसानमंद  होना  चाहिए  , और  जो  नहीं  है  उसे  accept करने  कि  शक्ति  होनी  चाहिए .  मुझे  अपने  readers से  इतना  प्यार  मिलता  है  कि  दुसरे  writers उसके  बारे  में  सोच  भी  नहीं  सकते . पर  मुझे  साहित्यिक प्रशंशा  नहीं  मिलती  है . मैं  Aishwarya Rai की  तरह  नहीं  दीखता  हूँ  पर  मैं  समझता  हूँ   कि   मेरे  दोनों  बेटे   उनसे  ज्यादा  खूबसूरत  हैं . It is OK . Unfairness को  अपने  अन्दर  कि  चिंगारी  को  बुझाने  मत  दीजिये .

और  आखिरी  चीज  जो  आपके  spark को  ख़तम  कर  सकती  है  वो  है Isolation( अलग होने की स्थिति ) आप  जैसे  जैसे  बड़े   होंगे  आपको  realize होगा  कि  आप  unique हैं . जब  आप  छोटे  होते  हैं  तो  सभी  को  ice-cream और  spiderman अच्छे  लगते  हैं . जब  आप  college में  जाते  हैं  तो  भी  आप  बहुत  हद  तक  अपने   बाकी  दोस्तों  की  तरह  ही  होते  हैं . लेकिन  दस  साल  बाद  आपको  पता  लगता  है  कि  आप   unique हैं . आप  जो  चाहते  हैं , आप  जिस  चीज  में  विश्वास  राखते  हैं , वो  आपके  सबसे  करीबी  लोगों  से  भी  अलग  हो  सकती  है . इस  वजह  से  conflict हो  सकती  है  क्योंकि  आपके  goals दूसरों  से  match नहीं  करते . और  आप  शायद   उनमे  से  कुछ  को  drop कर  दें . College में  Basketball के  कप्तान  रह  चुके , दूसरा  बछा  होते -होते  ये  खेल  खेलना  छोड़  देते  हैं . जो चीज  उन्हें  इतनी  पसंद  थी  वो  उसे  छोड़  देते  हैं . ऐसा  वो  अपनी  family के  लिए  करते  हैं . पर  ऐसा  करने   में  Spark ख़तम  हो  जाता  है . कभी  भी  ऐसा  compromise ना  करें . पहले  खुद   को  प्यार  करें  फिर  दूसरों  को .

मैंने  आपको  चारों  thunderstorms – disappointment, frustration, unfairness and isolation के  बारे  में  बताया . आप  इनको  avoid नहीं  कर  सकते , मानसून  की  तरह  ये  भी  आपके  जीवें  में  बार -बार  आते  रहेंगे . आपको  बस  अपना  raincoat तैयार  रखना  है  ताकि  आपके  अन्दर  कि  चिंगारी  बुझने  ना  पाए .

मैं  एक  बार  फिर  आपका  आपके  जीवन  के  सबसे  अच्छे समय  में  स्वागत  करता  हूँ . अगर  कोई  मुझे  समय  में  वापस  जाने  का  option दे  तो  निश्चित  रूप  से  मैं  college वापस  जाना  चाहूँगा . मैं  ये आशा  करता  हुनक  की  दस  साल  बाद  भी  , आपकी  आँखों  में  वही  चमक  होगी  जो  आज  है , कि  आप  अपने  अन्दर  की  चिंगारी  को  सिर्फ  college में  ही  नहीं  बल्कि  अगले  2500 weekends तक  ज़िन्दा  रखेंगे . और  मैं  आशा करता  हूँ  की  सिर्फ  आप  ही  नहीं  बल्कि  पूरा  देश  इस  चिंगारी  को  ज़िन्दा  रखेगा , क्योंकि  इतिहास  में  किसी  भी  और  पल  से  ज्यादा  अब  इसकी  ज़रुरत  है . और  ये  कहना  कितना   अच्छा लगेगा कि —मैं  Billion Sparks की भूमि से वास्ता रखता हूँ .

 Thank You.

Send feedback

rajmcprojects@gmail.com

Dreams

મને કહે તો ખરાં, તારી લાઇફમાં હું ક્યાં છું?

ચિંતનની પળે - કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ

તુમ મેરે પાસ હોતે હો ગોયા, જબ કોઈ દૂસરા નહીં હોતા!

તુમ હમારે કિસી તરહ ન હુએ, વર્ના દુનિયા મેં ક્યા નહીં હોતા?

-મોમીન

લોહીના સંબંધ વધુ ગાઢ હોય છે કે લાગણીના? લાઇફમાં આપણે ભાઈ સાથે નજીક હોઈએ છીએ કે મિત્ર સાથે? પત્ની કે પ્રેમિકાના આગમન પછી બહેન પ્રત્યેના સ્નેહમાં કોઈ ફર્ક આવે છે ખરો? કોઈ આદરણીય વ્યક્તિને કહીએ કે તમે તો મારા ફાધર જેવા છો ત્યારે પિતા પ્રત્યેની લાગણીમાં કોઈ બદલાવ આવતો હોય છે? આમ તો એવું કહેવાય છે કે સંબંધ સંબંધ હોય છે, એમાં કોઈ ક્રાયટેરિયા નથી હોતા. કોઈ કારણો નથી હોતાં. કોઈ અભાવ પણ નથી હોતો. દરેક સંબંધ એની જગ્યાએ મહાન હોય છે. માણસ ક્યારેય કોઈ એક સંબંધમાં જીવતો હોતો નથી. માણસ એક સંબંધમાં જીવી પણ ન શકે. આપણે અનેક સંબંધો જીવતા હોઈએ છીએ. આ સંબંધો વચ્ચે બેલેન્સ જાળવવાનું ઘણી વખત અઘરું બની જતું હોય છે.

એક પતિ-પત્ની હતાં. બંને ખૂબ જ પ્રેમથી રહે. કોઈ મુશ્કેલી કે સમસ્યા આવે ત્યારે બંને સાથે મળીને નિર્ણય કરે. દરેક વખતે સમસ્યા મોટી જ હોય એવું જરૂરી નથી. ક્યારેક ક્યારેક નાના સવાલો પણ માણસને વિચારતા કરી દે છે. એક વખત એવું થયું કે પત્નીની ફ્રેન્ડના ઘરે એક પ્રસંગ હતો. ફ્રેન્ડે તેની બહેનપણીને કહ્યું કે આપણે ઘણા સમયથી નથી મળ્યા. આ વખતે તો તારે તારા હસબન્ડ સાથે આવવાનું જ છે. પત્નીએ પોતાની બહેનપણીને પ્રોમિસ આપ્યું કે હું ચોક્કસ આવીશ. બીજી તરફ થયું એવું કે એ જ સમયે પતિના ફ્રેન્ડના ઘરે પાર્ટી હતી. તારી પાર્ટી હોય ને હું ન આવું? સ્યોર આવીશ. પતિ-પત્નીએ એકબીજાને વાત કરી તો સવાલ એ આવ્યો કે ક્યાં જવું? બંનેને જવું હતું તો સાથે જ એટલે તું તારી ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈ આવ અને હું મારા મિત્રને ત્યાં જઈ આવું એવી વાત કરવાનો કોઈ મતલબ ન હતો.

આવા નાનકડા ઇસ્યૂ ઘણી વખત ઝઘડાનું કારણ બની જતા હોય છે. તારા માટે તારા ફ્રેન્ડ્સ જ મહત્ત્વના છે. મારા મિત્રોનું કંઈ નહીં? તને તારા સિવાય કોઈનો વિચાર જ નથી આવતો. દર વખતે મારે જ ભોગ આપવાનો? મારે જ જતું કરવાનું? મારી કંઈ ઇચ્છા જ ન હોય? માણસને ઘણી વખત એ સમજાતું જ નથી કે આપણે કોઈના માટે આપણી વ્યક્તિ સાથે લડતા હોઈએ છીએ. જોકે,આ પતિ-પત્ની એવાં ન હતાં. બંનેએ કહ્યું કે તો હવે શું કરીશું? ઝઘડો કરવાના બદલે બંનેએ ઊંધું જ કર્યું. જવા દે, મારા ફ્રેન્ડને ત્યાં નથી જવું, તારી ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈએ. પત્નીએ કહ્યું કે ના તું પણ તારા કામમાંથી ક્યાં નવરો થાય છે. માંડ તારા ફ્રેન્ડ્સને મળવાનો મોકો મળ્યો છે, આપણે તારા ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈશું. ઘણી વખત પ્રેમ પણ પ્રશ્નો સર્જતો હોય છે. બંને સમજુ હોય ત્યારે આવું થતું હોય છે. તું કહે એમ જ કરવું છે એવું બંને કહેતાં હોય ત્યારે સવાલ ઊઠતો હોય છે કે કોણ કહે એમ કરવું? કોઈ ઉકેલ નહોતો મળતો એટલે આખરે બંનેએ આખી ઘટનાને હળવાશથી લઈને કહ્યું કે છોડ બધું, આપણે કિંગ-ટોસ કરી નાખીએ!

જોકે, દરેક સંબંધમાં કિંગ-ટોસ કરી શકાતા નથી. નિર્ણયો લેવા પડે છે. આ નિર્ણય લેતી વખતે કોઈના દિલને ઠેસ ન પહોંચે એનું ધ્યાન રાખવું પડતું હોય છે. કોઈ હર્ટ ન થાય એવું કરવામાં ઘણી વખત માણસ પોતે હર્ટ થાય એવું ડિસિઝન પણ લઈ લેતો હોય છે. પોતાની લાગણી દબાવી દેતો હોય છે. સંબંધો ઘણી વખત એવા સવાલ કરતા હોય છે જેના જવાબો માણસને મળતા નથી.

જ્યારે પોતાની વ્યક્તિ એવો સવાલ કરે કે તું મને કહે તો ખરાં કે તારી લાઇફમાં હું ક્યાં છું? આપણી દરેક વ્યક્તિ આપણી લાઇફનો એક ભાગ હોય છે. દરેક માટે પોતાનો પ્રેમી કે પ્રેમિકા, પતિ કે પત્ની જિંદગીનો સૌથી નજીકનો હિસ્સો હોય છે. પ્રોબ્લેમ ત્યારે થાય છે જ્યારે નજીકનો બીજો સંબંધ આપણો સમય અને સાથ માગે છે. માણસને માત્ર એક જ વ્યક્તિ વહાલી નથી હોતી, ઘણા બધા પ્રત્યે લાગણી હોય છે. કોઈ વ્યક્તિ પોતાની વ્યક્તિની નજીક હોય ત્યારે માણસને એવું થાય છે કે હું એનું સ્થાન ક્યારેય લઈ શકવાની નથી. સાચી વાત તો એ છે કે કોઈનું સ્થાન લેવાનો ક્યારેય પ્રયત્ન પણ ન કરવો જોઈએ. દરેકનું એક ચોક્કસ સ્થાન હોય છે. એના પૂરતી વફાદારી હોય એ પૂરતું છે. માણસ જ્યારે એવું ઇચ્છવા લાગે કે એની જિંદગીમાં મારા સિવાય કોઈનું સ્થાન ન હોવું જોઈએ ત્યારે પ્રોબ્લેમની શરૂઆત થાય છે.

પોતાના સ્થાનનું ભાન હોવું એ સંબંધની સૌથી મોટી સમજદારી છે. તું હવે એનો જ થઈ ગયો છે, મારો રહ્યો નથી. મા ક્યારેક પત્ની વિશે દીકરાને આવું કહે છે તો પત્ની ક્યારેક પતિને માતા કે પરિવારના અન્ય સભ્યો માટે આવું કહે છે. મિત્રોમાં પણ એવું થતું હોય છે કે એ એનાથી વધુ નજીક છે અને મારાથી થોડોક દૂર છે. પોતાનો મિત્ર જ્યારે તેના નવા મિત્ર તરફ વધુ ઢળે ત્યારે પણ માણસને ઈર્ષા થવા લાગે છે. માણસ કોઈને છુટ્ટો મૂકી જ શકતો નથી. સંબંધો પકડી રાખવાની ચીજ નથી. સંબંધને પકડવાના જેટલા વધુ પ્રયાસ કરશો એટલું સંબંધો તૂટવાનું કે ઘટવાનું વધુ જોખમ રહેશે.

મારે કોની સાથે સંબંધ રાખવા એ તારે નક્કી કરવાનું છે? મારું મન થાય એની સાથે હું સંબંધ રાખીશ. તારા પ્રત્યે લાગણી છે એનો મતલબ એવો કે મારે તું કહે એમ જ કરવાનું, તું કહે એની સાથે જ બોલવાનું, તું કહે એના ઘરે જ જવાનું અને તું કહે એને જ ઘરે બોલાવવાનો? મારી મરજીનું કંઈ નહીં? જ્યારે આપણને એવું લાગે કે આપણી વ્યક્તિ કે આપણો મિત્ર ખોટો સંગ કરી રહ્યો છે ત્યારે તેને પ્લસ-માઇનસ પોઇન્ટસ સમજાવવામાં કંઈ ખોટું નથી, પણ જબરજસ્તીથી કોઈને રોકવાનો ઘણી વખત કોઈ અર્થ હોતો નથી. અમુક વખતે માણસ અનુભવે જ સમજતો હોય છે. તમે કોઈને ચેતવી શકો પણ તેને અટકાવી તો ન જ શકો.

માણસ જ્યારે સાચો પડે ત્યારે એની જવાબદારી હોય એના કરતાં વધી જતી હોય છે. કોઈને તમે રોકો અને એ ન માને તો એને જવા દો, પણ જો પછડાટ ખાય તો પછી એને એની ભૂલનો અહેસાસ ન કરાવો. પોતાની ભૂલનો અહેસાસ તો એને થઈ જ ગયો હોય છે. હું તને કહેતો હતો ને પણ તારે ક્યાં કોઈનું સાંભળવું છે. તારે તો તારા મનનું ધાર્યું જ કરવું હતું, હવે ભોગવ! હવે તને સમજાય છે ને કે હું સાચું કહેતો હતો. આપણે તું ખોટો હતો અને હું સાચો હતો એ જતાવવામાં પણ ઘણી વખત પડેલી વ્યક્તિને પાટા મારતા હોઈએ છીએ. આવા સમયે પડેલાને હાથ આપવાનો હોય છે, ઊભો કરવાનો હોય છે. હશે, જવા દે, થઈ ગયું, આટલેથી પત્યું. આપણને ખબર તો પડી ગઈ. મગજમાંથી એ વાત કાઢી નાખ. સંબંધો બહુ નાજુક હોય છે. સંબંધની માવજત કોમળ હૃદયથી જ થઈ શકે. આપણી વ્યક્તિ તો જ આપણી રહે જો આપણે એને આપણી રહેવા દઈએ. જાકારો આપીને, નારાજ થઈને કે કોઈનાથી દૂર હડસેલીને આપણે ક્યારેય કોઈ વ્યક્તિને આપણી કરી શકતા નથી. નજીક રહેવા માટે નજીક હોવું સૌથી વધુ જરૂરી છે.

છેલ્લો સીન

બુદ્ધિપૂર્વક આચરેલો અન્યાય હિંસા કરતાં વધુ ભયાનક હોય છે. -નિત્શે

('સંદેશ', સંસ્કાર પૂર્તિ, તા. 30 માર્ચ, 2014. રવિવાર. 'ચિંતનની પળે' કોલમ)

Send feedback on

rajmcprojects@gmail.com

તમને ખબર છે, તમે કેટલા દુઃખી છો?

ચિંતનની પળે - કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ

ઝમીન દી હૈ તો થોડા સા આસમાન ભી દે,

મેરે ખુદા, મેરે હોને કા કુછ ગુમાન ભી દે.

-નિદા ફાઝલી.

સુખ અને દુઃખની સૌથી મોટી ખૂબી શું છે? સુખ હંમેશાં ઓછું લાગે છે અને દુઃખ હંમેશાં વધુ લાગે છે. બંને જેટલાં હોય એટલાં આપણે અનુુભવી જ શકતા નથી. સુખ હોય તો પણ આપણે ગાતા ફરીએ છીએ કે થોડા હૈ થોડે કી જરૂરત હૈ. સુખથી જેને સંતોષ હોય એવા લોકો ખરેખર સુખી હોય છે. સુખ એન્ડલેસ છે. સુખનો કોઈ છેડો નથી. સુખનું કોઈ પૂર્ણવિરામ નથી. એક પછી એક તમન્નાઓ ઊઘડતી જ રહે છે. મોટા ભાગના સફળ કે ધનવાન લોકોને પૂછો તો એવો જ જવાબ મળશે કે અમે તો ક્યારેય કલ્પના પણ કરી ન હતી કે આટલું મળશે. આમ છતાં એ લોકો એવું નથી કહી શકતા કે અમે સુખી છીએ.

સુખને જીવવા કરતાં દુઃખને વાગોળવાની લોકોને મજા આવતી હોય છે. પોતાનું રાઈ જેવડું દુઃખ પણ માણસને પહાડ જેવડું લાગે છે. લોકો સુખનું સ્મરણ રાખી શકતા નથી અને દુઃખની આખી યાદી તેમને કંઠસ્થ હોય છે. ગઈકાલે મળેલા સુખને યાદ કરતા નથી અને દસ વર્ષ પહેલાંના દુઃખને ભૂલતા નથી. દરેક માણસ કોઈ ને કોઈ અસંતોષ સાથે જીવે છે. કોઈને પગારના આંકડાથી સંતોષ નથી તો કોઈને નફો પૂરતો લાગતો નથી. કોઈને પ્રમોશન ન મળવાની પીડા છે તો કોઈને નસીબ સામે જ વાંધો છે. દરેકને પોતાના પ્રશ્નો છે અને દરેકના મનમાં એ જ વાત રમતી રહે છે કે તમે મારી જગ્યાએ હોવ તો તમને ખબર પડે. દરેક પોતપોતાની જગ્યાએ જ હોય છે અને દરેક પાસે પોતાના પૂરતું સુખ અને દુઃખ હોય જ છે. દરેક પાસે પોતાની પીડા છે, પોતાની વેદના છે, પોતાની વ્યથા છે, પોતાની કથા છે, પોતાનો પ્રેમ છે, પોતાનો વિરહ છે, પોતાની યાદો છે, પોતાની ફરિયાદો છે, પોતાનો અહેસાસ છે અને પોતાનો વિશ્વાસ છે.

દરેક સુખની અનુભૂતિ અને તમામ દુઃખનો અહેસાસ થવો જ જોઈએ. જેને કોઈ જ દુઃખ જરાસરખી પણ પીડા નથી આપતું એ જડ છે. સવાલ એ હોય છે કે દુઃખનું દુઃખ કેટલું હોવું જોઈએ. કોઈ દુઃખ એ મીટર લઈને આવતું નથી કે આ દુઃખની તીવ્રતા આટલી જ હોવી જોઈએ. માણસની માનસિકતા અને સંવેદનશીલતા જ દુઃખની પીડાને નાની કે મોટી, વિરાટ કે વામન, અતિ કે અલ્પ અસર કરતી હોય છે. વ્યથાની માત્રા દુઃખ જેટલી હોવી જોઈએ. આમ છતાં એ વાત ધ્યાને રાખવા જેવી છે કે દુઃખને ગાયે રાખવાથી કોઈ ફેર પડી જતો નથી. ઘણાં લોકો દુઃખને પકડી રાખે છે. એમાં જ ઘૂંટાયા કરે છે. પોતે બહાર નીકળતા નથી અને આખી દુનિયાને કહેતાં ફરે છે કે હું દુઃખી છું.

એક માણસ હતો. બચપણથી જ તેનું એક સપનું હતું કે એક દિવસ મારું સુંદર મજાનું ઘર હશે. મને ઘરનું જે સુખ નથી મળ્યું એ તમામ સુખ હું મારા બાળકને આપીશ. લગ્ન થયાં. એક દીકરો આવ્યો. જોકે ઘરનું સપનું પૂરું ન થયું. તેનું ઘર હજુયે નળિયાંવાળું જ હતું. નળિયાં પણ પાકાં ન હતાં. ઉનાળાના દિવસોમાં નળિયાં ચીરીને ચાંદરડાં ઘરમાં આવી જતાં હતાં અને વરસાદમાં પાણી ટપકતું હતું. એ માણસ સતત દુઃખી રહેતો કે આવા ઘરની મેં કલ્પના કરી ન હતી. હું મારા દીકરાને કંઈ આપી શકતો નથી. મારા જેવો કમનસીબ આ દુનિયામાં કોઈ નથી.

ચોમાસાની ઋતુ આવી. વરસાદ શરૂ થયો. એ માણસ છતમાંથી ટપકતાં પાણીને જોઈને પોતાની જાતને કોસતો હતો. જ્યાં પાણી ટપકતું હતું ત્યાં તેણે એક તપેલી રાખી દીધી. પોતાની જગ્યા પર પાછો આવીને બેસી ગયો. નાનો દીકરો ખૂણામાં રમતો હતો. તેની સામે જોઈને એ વિચારતો હતો કે આનાં નસીબ પણ મારા જેવાં જ છે? એની કિસ્મતમાં પણ ટપકતું પાણી જ લખ્યું છે?

તપેલીમાં ટપકતાં પાણીનો ટપ ટપ અવાજ આવતો હતો. બાળકનું ધ્યાન એ તપેલી તરફ ગયું. ભાંખોડિયાં ભરીને એ તપેલીની પાસે આવ્યો. તપેલીમાં હાથ પછાડીને છબછબિયાં કર્યાં. પિતા સામે જોઈને જરાક હસ્યો. એને મજા આવતી હતી. આ દૃશ્ય જોઈને પિતાના ચહેરા પર હાસ્ય છલકાયું. દીકરાને તેનાથી વધુ પ્રોત્સાહન મળ્યું. એ જોરજોરથી છબછબિયાં કરી ખડખડાટ હસવા લાગ્યો. પિતા વિચારમાં પડી ગયા. અરે, આને તો કોઈ વાતનું દુઃખ નથી. હું તો એનાં નસીબને કોસીને દુઃખી થતો હતો. મારો દીકરો તો ખુશ છે. એને તો કોઈ ફરિયાદ નથી. છતમાંથી ટપકતાં પાણીને પણ એ એન્જોય કરે છે. દુઃખ તો માત્ર મારા મનનો ખયાલ છે. એ ફટ દઈને ઊભો થઈ ગયો. બાળક પાસે જઈને એ તેના હાથ ઝાલી તપેલીમાં છબછબિયાં કરવા લાગ્યો. પાણી ઊડીને દીકરાના મોઢા પર લાગ્યું અને એ ફરીથી ખડખડાટ હસવા લાગ્યો. પિતા પણ એની સાથે હસવા લાગ્યા. બે ઘડીમાં તેને વિચાર આવ્યો કે ક્યાં છે દુઃખ?

પત્ની રસોડામાંથી રોટલો અને ચટણી લઈને આવી અને કહ્યું કે તમે બંને ખાઈ લ્યો. પતિએ પત્નીને પૂછયું કે તું ખુશ છે? પત્નીએ કહ્યું કે તમારા બંનેના હસવાનો અવાજ મારા માટે દુનિયાનું સૌથી શ્રેષ્ઠ સંગીત છે. એવું લાગે છે કે જાણે આખું ઘર ખુશીઓથી ભર્યું છે. સુખની વ્યાખ્યા બીજી શું હોઈ શકે? પતિને પહેલી વખત એવું થયું કે હું ક્યાંક ખોટો છું.

સુખ શેમાં છે અને દુઃખ શેમાં છે એની સમજ હોય તો જિંદગીને આપણે જેટલી ભારેખમ સમજતા હોઈએ છીએ એટલી હોતી નથી. દુઃખ એક કલ્પના છે, એને તમે જેટલું મોટું માનશો એટલું લાગશે. હકીકતે દુઃખ જેવડું લાગતું હોય છે એવડું મોટું હોતું નથી. આપણે જ તેને ગ્લોરીફાય કરતાં રહીએ છીએ. દુઃખને હાવી થવા દેવું ન હોય તો એના વિશે બહુ વિચાર ન કરો. દુઃખને આપણે બિહામણું બનાવી દેતા હોઈએ છીએ અને પછી એનાથી જ ડરતાં રહીએ છીએ. નાની નાની વાતમાં આપણે દુઃખી થઈ જઈએ છીએ. દુઃખમાં એવા ઘેરાઈ જઈએ છીએ કે સુખનો અહેસાસ જ થતો નથી.

એક પતિ-પત્ની હતાં. બંને એક દિવસ એક કાર્યક્રમમાં જતાં હતાં. બંને ખુશ હતાં કે કાર્યક્રમ એન્જોય કરીશું. કાર્યક્રમમાં વિવિધ સ્પર્ધાઓ યોજાઈ હતી. જસ્ટ ફોર ફન. બંનેએ એક સ્પર્ધામાં ભાગ લીધો. થયું એવું કે બંને વિજેતા થયાં. દસઊહજાર રૂપિયાનું રોકડ ઈનામ મળ્યું . પતિએ અનેક કલ્પનાઓ કરી લીધી કે આ દસહજારમાંથી હું આમ કરીશ અને તેમ કરીશ. કાર્યક્રમ પૂરો થયો અને બંને ઘરે ગયાં.

ઘરે જઈને જોયું તો પતિનું પાકીટ ગુમ હતું. કોઈએ પાકીટ મારી લીધું હતું અથવા તો ક્યાંક પડી ગયું હતું. બહુ મહેનત કરી તો પણ પાકીટ મળ્યું નહીં. પતિને રાતે ઊંઘ આવતી ન હતી. ઇનામના દસહજાર રૂપિયા ચાલ્યા ગયા. પત્નીએ કહ્યું કે ભૂલી જાવ, જે થવાનું હતું એ થઈ ગયું. પતિની વેદના ઓછી થતી ન હતી. તેણે કહ્યું કે મેં તો કેટલાંયે વિચાર કરી લીધા હતા. પત્નીએ પછી કહ્યું કે આપણી એ જ તકલીફ હોય છે કે આપણે બહુ બધા વિચાર કરી લઈએ છીએ. હજુ ચાર કલાક આપણી પાસે જે હતું જ નહીં એનું દુઃખ હવે આપણને નડે છે. કાર્યક્રમમાં જતાં પહેલાં આપણે ખુશ હતાં. ઈનામ મળ્યું. ખોવાઈ ગયું અને દુઃખી થઈ ગયાં. જે હતું જ નહીં એનું દુઃખ શા માટે ? એવું માનો કે આપણે ઈનામ જીત્યા જ નથી. પતિએ કહ્યું કે તારી વાત તો સાચી છે. ચલો છોડો. ફરગેટ ઇટ. સૂવાની કોશિશ કરતાં હતાં ત્યાં જ મોબાઈલ રણક્યો. અજાણ્યા માણસે કહ્યું કે તમારું પાકીટ મને મળ્યું છે. તમારા કાર્ડ પરથી તમને ફોન કર્યો. કાલે તમારું પાકીટ તમને મળી જશે. પતિએ પત્ની સામે જોયું અને કહ્યું કે કાશ, સુખ અને દુઃખની તારા જેટલી સમજ મને હોત.

તમે વિચારો કે કઈ વાત તમને દુઃખી કરે છે? એ વાત તમે જેટલા દુઃખી થાવ છો એટલા દુઃખી થવા જેવી છે ખરી? ના, નથી હોતી. આપણે જ મોટી માની લેતા હોઈએ છીએ. આપણે બહુ ઓછી વાતને સરળતાથી અને સહજતાથી લેતા હોઈએ છીએ. મોટા ભાગે તો આપણે કોઈના વર્તનને આપણા પર હાવી થવા દઈએ છીએ. જેનાથી છુટકારો જોઈતો હોય એનાથી છુટકારો મળી જાય પછી પણ આપણે વિચારોથી એને છોડતાં નથી. આપણે બધાને પરમેનન્ટ જ માની લઈએ છીએ. સંબંધને પણ અને સુખને પણ. કંઈ જ પરમેનન્ટ નથી. ન સુખ, ન દુઃખ, ન સંબંધ કે ન સ્થિરતા. બધું જ બદલાતું રહેવાનું છે. વેદના પણ થવાની જ છે. અમુક હદ પછી દરેક વેદના ખંખેરવી પડતી હોય છે. દુઃખને તમે જેટલું ઘૂંટશો એટલી તેને ભૂંસાતા વાર લાગશે. દોષ કોઈનો હોતો નથી. ન તો કોઈ વ્યક્તિનો, ન તો સમયનો કે ન તો નસીબનો. દોષ વિચારોનો હોય છે, દોષ માનસિકતાનો હોય છે, દોષ દુઃખને પંપાળ્યે રાખવાનો હોય છે. જે છે એ છે, જે નથી એ નથી, જે છે એને આપણે બદલી શકીએ એમ ન હોઈએ ત્યારે જે છે એને સ્વીકારી લેવામાં જ સુખ છે. આપણે બસ હાથે કરીને દુઃખી થવાની વૃત્તિ છોડવાની હોય છે.

છેલ્લો સીન : 

રો રો કે મૌત માંગનેવાલોં કો જીના નહીં આ સકા તો મરના ક્યા આયે? -ફિરાખ ગોરખપુરી

(‘સંદેશ’, તા. 11 ઓગસ્ટ, 2013. રવિવાર. સંસ્કાર પૂર્તિ, ‘ચિંતનની પળે’ કોલમ)

Send feedback on

rajmcprojects@gmail. Com