Railway Current Opening

Click on link to download Railway vacancies current opening

http://www.rrbahmedabad.gov.in/images/CEN%2002%202014%20Final%20Employment%20News.pdf

Happy Engineer day on 15th sep.2014

We Design,

We Construct,

We Observe,

We Initiate,

We Drive,

We Move,

We Accelerate the World,

We are the Gears of Progress,

We are the Future of the Nation,

We are the Engineers,

 And We are proud to be an ENGINEER.

Best Quotes Ever

Quote 1:  Winners don’t do different things, they do things differently.

In Hindi : जीतने वाले अलग चीजें नहीं करते, वो चीजों को  अलग तरह से करते हैं.

Quote 2: Winners see the gain; losers see the pain.

In Hindi : जीतने वाले लाभ देखते हैं, हारने वाले दर्द.

Quote 3:Under Adverse conditions – some people break down, some break records

In Hindi : विपरीत परस्थितियों में कुछ लोग टूट जाते हैं , तो कुछ लोग लोग रिकॉर्ड तोड़ते हैं.

Quote 4:If you think you can – you can! If you think you cannot – you cannot! And either way……..you are right !”

In Hindi : अगर आप सोचते हैं कि आप कर सकते हैं-तो आप कर सकते हैं !अगर आप सोचते हैं कि आप नहीं कर सकते हैं- तो आप नहीं कर सकते हैं !और किसी भी तरह से …आप सही हैं.!

Quote 5:Character building does not start when a child is born; it starts 100 years before when a child is born.

In Hindi : चरित्र का निर्माण तब नहीं शुरू होता जब बच्चा  पैदा होता है; ये बच्चे के पैदा होने के  सौ  साल पहले से शुरू हो जाता है.

Quote 6:Justice is truth in action

In Hindi : सत्य का क्रियान्वन ही न्याय है.

Quote 7:A nation does not become great by shouting slogans

In Hindi : एक देश नारे लगाने से महान नहीं बन जाता.

Quote 8:The lack of a degree is actually an advantage. If you are an engineer or a doctor, there is only one job you can do. But if you don’t have a degree, you can do anything.

In Hindi : किसी डिग्री का ना होने दरअसल फायेदेमंद है. अगर आप इंजिनियर या डाक्टर हैं तब आप एक ही काम कर सकते हैं.पर यदि आपके पास कोई डिग्री नहीं है , तो आप कुछ भी कर सकते हैं.

Quote 9:We don’t have business problems we have people problems.

In Hindi : हमारी बिजनेस से सम्बंधित समस्याएं नहीं होतीं , हमारी लोगों से सम्बंधित समस्याएं होती हैं.

Quote 10:If we are not a part of the solution, then we are the problem

In Hindi : अगर हम हल का हिस्सा नहीं हैं, तो हम समस्या हैं.

Quote 11:It is never the activity of rascals that destroys a society, but always the inactivity of the good people that does it.

In Hindi : कभी भी दुष्ट लोगों की सक्रियता समाज को बर्वाद नहीं करती, बल्कि हमेशा अच्छे लोगों की निष्क्रियता समाज को बर्वाद करती है.

Quote 12:Whenever a person says I cannot do this he is really saying two things. Either I don’t know how to do it or I don’t want to do it.

In Hindi : जब कभी कोई व्यक्ति कहता है कि वो ये  नहीं कर सकता है , तो असल में वो दो चीजें कह रहा होता है. या तो मुझे पता नहीं है कि ये कैसे होगा या मैं इसे करना नहीं चाहता.

Quote 13:Inspiration is thinking whereas motivation is action.

In Hindi : इन्स्पीरेशन  सोच  है जबकि मोटीवेशन कार्रवाई है.

Quote 14:Self-esteem is inversely related to egos.

In Hindi : आत्म-सम्मान और अहंकार का उल्टा सम्बन्ध है.

Quote 15:People don’t care how much you know they want to know how much you care.

In Hindi : लोग इसकी परवाह नहीं करते हैं कि आप कितना जानते हैं, वो ये जानना चाहते हैं कि आप कितना ख़याल रखते हैं.

Quote 16:Good leaders look to create more leaders, bad leaders look to create followers.

In Hindi : अच्छे लीडर्स और लीडर्स बनाने की चेष्ठा करते हैं, बुरे लीडर्स और फालोवार्स बनाने की चेष्ठा करते हैं.

Send feed

How to keep your spark alive ?

How to keep your spark alive ?

  कैसे जलाये रखें अपने अन्दर की चिंगारी को ?

Good Morning everyone ,  मुझे  यहाँ  बोलने  का  मौका   देने  के  लिए  आप  सभी  का  धन्यवाद . ये  दिन  आपके  बारे  में  है . आप , जो  कि  अपने  घर  के  आराम ( और  कुछ  cases में  दिक्कतों ) को  छोड़  के  इस  college में  आए  हैं  ताकि  ज़िन्दगी  में  आप  कुछ  बन  सकें . मैं  sure हूँ  कि  आप  excited हैं . ज़िन्दगी  में  ऐसे  कुछ  ही  दिन  होते  हैं  जब  इंसान  सच -मुच बहुत  खुश  होता  है . College का  पहला  दिन  उन्ही  में  से  एक  है .जब   आज   आप   तैयार  हो  रहे  थे , आपके  पेट  में  हलचल सी हुई होगी . Auditorium कैसा  होगा , teachers कैसे  होंगे , मेरे  नए  classmates कौन  होंगे —इतना  कुछ  है  curious होने  के  लिए . . मैं  इसे  excitement कहता  हूँ , आपके  अन्दर  कि  चिंगारी  (spark) जो  आपको  एकदम  जिंदादिल  feel कराती  है . आज  मैं  आपसे  इस  चिंगारी  को  जलाये  रखने  के  बारे  में  बात  करने  आया  हूँ . या  दुसरे  शब्दों  में  हम  अगर  हमेशा  नहीं  तो   ज्यादा  से  ज्यादा  समय  कैसे  खुश  रह  सकते  हैं ?

इस  चिंगारी  कि  शुरआत कहाँ  से  होती  है ? मुझे  लगता  है  हम  इसके  साथ  पैदा  होते  हैं .  मेरे   3 साल  के  जुड़वाँ  बच्चों  में  million sparks हैं . वो  Spiderman का  एक  छोटा  सा  खिलौना  देख  के  बिस्तर  से  कूद  पड़ते  हैं .  Park में  झूला  झूल  के  वो  thrilled हो  जाते  हैं . पापा  से  एक  कहानी  सुनके  उनमे  उत्तेजना  भर  जाती  है . अपना  Birthday आने  के  महीनो  पहले  से  वो  उलटी  गिनती  करना  शुरू   कर  देते  हैं  कि  उस  दिन  cake काटने  को  मिलेगा .

मैं  आप  जैसे  students को  देखता  हूँ  और  मुझे  आपके  अन्दर   भी  कुछ  spark नज़र  आता  है . पर  जब  मैं  और  बड़े  लोगों  को  देखता  हूँ  तो  वो  मुश्किल  से  ही  नज़र  आता  है . इसका  मतलब  , जैसे -जैसे  हमारी  उम्र  बढती  है  , spark कम  होते  जाते   हैं . ऐसे  लोग  जिनमे  ये  चिंगारी  बिलकुल  ही  ख़तम   हो  जाती  है  वो  मायूस , लक्ष्यरहित और  कडवे  हो  जाते  हैं . Jab We met के  पहले  half की  करीना  और  दुसरे  half की   Kareenaयाद  है  ना ? चिंगारी  बुझ  जाने  पे  यही  होता  है . तो  भला  इस  Spark को  बचाएँ  कैसे ?

Spark को  दिए  की  लौ  की  तरह  imagine कीजिये . सबसे  पहले  उसे  nurture करने  ki ज़रुरत  है —उसे  लगातार  इंधन  देने   की  ज़रुरत  है . दूसरा , उसे  आन्धी -तूफ़ान  से  बचाने  की  ज़रुरत  है .

Nurture करने  के   लिए , हमेशा  लक्ष्य  बनाएं .यह  इंसान  कि  प्रवित्ति  होती  है  कि  वह  कोशिश  करे , सुधार  लाये  और  जो  best achieve कर  सकता  है  उसे  achieve करे .  दरअसल  इसी  को  Success कहते  हैं . यह  वो  है  जो  आपके  लिए  संभव  है . ये  कोई  बाहरी   माप -दंड  नहीं  है – जैसे  company द्वारा  दिया  गया  Package, कोई  car या  कोई  घर .

हममे  से  ज्यदातर  लोग  middle-class family से   हैं . हमारे  लिए   , भौतिक  सुख -सुविधाएं  सफलता  की  सूचक  होती  हैं , और  सही भी  है . जब  आप  बड़े  हो  जाते  हैं  और  पसिया  रोज़ -मर्रा  कि  ज़रूरतों  को  पूरा  करने  के  लिए  ज़रूरी  हो जाता  है , तो  ऐसे  में  financial freedom होना  एक  बड़ी  achievement है .

लेकिन   यह  ज़िन्दगी  का  मकसद  नहीं  है .  अगर  ऐसा  होता  तो  Mr. Ambaniकाम  पर  नहीं  जाते . Shah Rukh Khanघर  रहते  और  और -ज्यादा  dance नहीं  करते . Steve Jobs और  भी  अच्छा  iPhone बनाने  के  लिए  मेहनत  नहीं  करते  , क्योंकि  Pixar बेच  कर   already उन्हें  कई  billion dollars मिल  चुके  हैं .  वो  ऐसा  क्यों  करते  हैं ? ऐसा  क्या  है  जो  हर  रोज़  उन्हें  काम  पर  ले  जाता  है ?

वो  ऐसा  इसलिए  करते  हैं  क्योंकि  ये  उन्हें  ख़ुशी  देता  है . वो  ऐसा  इसलिए  करते  हैं  क्योंकि  ये  उन्हें  जिंदादिली  का  एहसास  करता  है . अपने  मौजूदा  स्तर  में  सुधार  लाना  एक  अच्छा  अहसास  दिलाता  है . अगर  आप  मेहनत  से  पढ़ें  तो  आप  अपनी  rank सुधार  सकते  हैं . अगर  आप  लोगों  से  interact करने  का  प्रयत्न  करें  तो  आप  interview में  अच्छा  करेंगे . अगर  आप  practice करें  तो  आपके  cricket में  सुधार  आएगा . शायद  आप  ये  भी  जानते  हों कि  आप  अभी  Tendulkar नहीं  बन  सकते  , लेकिन  आप  अगले  स्तर  पर   जा  सकते  हैं . अगले  level पे  जाने  के  लिए  प्रयास  करना ज़रूरी  है .

प्रकृति   ने  हमें   अनेकों  genes के  संयोग  और  विभिन्न  परिस्थितियों  के  हिसाब  से  design किया  है . खुश  रहने  के  लिए  हमें  इसे  accept करना  होगा , और  प्रकृति  कि  इस  design का अधिक  से  अधिक  लाभ  उठाना  होगा . ऐसा  करने  में  Goals आपकी  मदद  करेंगे .

अपने  लिए  सिर्फ  career या  academic goals ही  ना  बनाएं . ऐसे  goals बनाएं  जो  आपको  एक balanced और  successful life दे . अपने  break-up के  दिन  promotion पाने  का  कोई  मतलब  नहीं  है . कार  चलाने  में  कोई  मज़ा   नहीं  है  अगर  आपके  पीठ में दर्द हो .दिमाग  tension से  भरा  हो  तो भला  shopping करने  में  क्या  ख़ुशी होगी ?

आपने  ज़रूर  कुछ  quotes पढ़े  होंगे  —  ज़िन्दगी  एक  कठिन  race है , ये  एक  marathon है  या  कुछ  और . नहीं , जो  मैंने  आज  तक  देखा  है  ज़िन्दगी  nursery schools में  होने  वाली  उस  race की  तरह  है  जिसमे  आप  चम्मच  में  रखे  मार्बल  को  अपने  मुंह  में  दबा  कर  दौड़ते  हैं . अगर  मार्बल  गिर  जाये  तो  दौड़  में  first आने  का  कोई  अर्थ  नहीं  है . ऐसा  ही  ज़िन्दगी  के  साथ  है  जहाँ  सेहत  और  रिश्ते  उस  मार्बल  का  प्रतीक  हैं . आपका  प्रयास  तभी  सार्थक  है  जब   तक  वो   आपके  जीवन  में  सामंजस्य  लाता  है .नहीं  तो , आप  भले  ही  सफल  हो  जायें , लेकिन  ये  चिंगारी , ये  excited और  जिंदा  होने  की  feeling धीरे – धीरे  मरने  लगेगी . …..

Spark को  nurture करने  के  बारे  में  एक  आखिरी  चीज —ज़िन्दगी  को  संजीदगी  से  ना  लें ….don’t take life seriously. मेरे  एक  योगा  teacher class के  दौरान  students को  हंसाते  थे . एक  student ने  पूछा  कि  क्या  इन  Jokes कि  वजह  से  योगा   practice का  समय  व्यर्थ  नहीं  होता ? तब  teacher ने  कहा  –Don’t be serious be sincere. तबसे  इस  Quote ने  मेरा  काम  define किया  है . चाहे  वो  मेरा  लेखन  हो , मेरी  नौकरी  हो , मेरे  रिश्ते  हों  या  कोई  और  लक्ष्य . मुझे  अपनी  writings पर  रोज़  हज़ारों  लोगों  के  opinions मिलते  हैं . कहीं  खूब  प्रशंशा  होती  है  कहीं  खूब  आलोचना . अगर  मैं  इन  सबको  seriously ले  लूं , तो  लिखूंगा  कैसे ? या  फिर  , जीऊंगा  कैसे ?ज़िन्दगी  गंभीरता  से  लेने  के  लिए  नहीं  है , हम  सब  यहाँ  temporary हैं .हम  सब  एक  pre-paid card की  तरह  हैं  जिसकी  limited validity hai. अगर  हम  भाग्यशाली  हैं  तो  शयद  हम   अगले  पचास  साल  और  जी  लें . और  50 साल  यानि सिर्फ  2500 weekends .क्या  हमें  सच -मुच  अपने  आप  को  काम  में  डुबो  देना  चाहिए ? कुछ  classes bunk करना , कुछ  papers में  कम  score करना  , कुछ  interviews ना  निकाल  पाना , काम  से  छुट्टी  लेना , प्यार   में  पड़ना , spouse से  छोटे -मोटे  झगडे  होना …सब  ठीक  है …हम  सभी  इंसान  हैं , programmed devices नहीं ….

मैंने  आपसे  तीन  चीजें  बतायीं – reasonable goals, balance aur ज़िन्दगी  को  बहुत  seriously नहीं  लेना – जो  spark को  nurture करेंगी .  लेकिन  ज़िन्दगी  में  चार  बड़े  तूफ़ान  आपके  दिए  को  बुझाने  की  कोशिश  करेंगे . इनसे  बचने  बहुत  ज़रूरी  है . ये  हैं  निराशा  (disappointment),कुंठा ( frustration),  अन्याय (unfairness) और जीवन में कोई उद्देश्य ना होना (loneliness of purpose.)

निराशा  तब  होगी  जब  आपके  प्रयत्न  आपको  मनचाहा  result ना  दे  पाएं  . जब  चीजें  आपके  प्लान  के  मुताबिक  ना  हों  या  जब  आप  असफल  हो जायें . Failure को  handle करना  बहुत  कठिन  है , लेकिन  जो  कर  ले  जाता  है  wo और  भी  मजबूत  हो  कर  निकलता  है . इस  failure से  मुझे  क्या  सीख  मिली ?  इस  प्रश्न  को  खुद  से  पूछना  चाहिए . आप  बहुत  असहाय  feel करेंगे   , आप  सबकुछ  छोड़  देना  चाहेंगे  जैसा  कि  मैंने  चाहा   था  , जब  मेरी  पहली  book को  9 publishers ने  reject कर  दिया  था . कुछ  IITians low-grades की  वजह  से  खुद  को  ख़तम कर  लेते  हैं , ये  कितनी  बड़ी   बेवकूफी  है ? पर  इस  बात  को  समझा  जा  सकता  है  कि  failure आपको  किस  हद्द  तक  hurt कर  सकता  है .

पर ये ज़िन्दगी है . अगर चुनौतियों  से हमेशा पार पाया जा सकता तो , तो चुनौतियाँ चुनौतियाँ नहीं रह जातीं. और याद रखिये — अगर आप किसी चीज में fail हो रहे हैं,तो इसका मतलब आप अपनी सीमा या क्षमता तक पहुँच रहे हैं. और यहीं आप होना चाहते हैं.

Disappointment का भाई है frustration, दूसरा तूफ़ान . क्या आप कभी frustrate  हुए हैं? ये तब होता है जब चीजें अटक जाती हैं. यह भारत में विशेष रूप से प्रासंगिक है. ट्राफिक जाम से से लेकर अपने योग्य job पाने तक. कभी-कभी चीजें इतना वक़्त लेती हैं कि आपको पता नहीं चलता की आपने अपने लिए सही लक्ष्य निर्धारित किये हैं.Books लिखने के बाद, मैंने bollywood के लिखने का लक्ष्य बनाया, मुझे लगा उन्हें writers  की ज़रुरत है. मुझे लोग बहुत भाग्यशाली मानते हैं पर मुझे अपनी पहली movie release  के करीब पहुँचने में पांच साल लग गए.

Frustration excitement  को ख़त्म करता है, और आपकी उर्जा को नकारात्मकता में बदल देता है, और आपको कडवा बना देती है.मैं इससे कैसे deal  करता हूँ? लगने वाले समय का realistic अनुमान लगा के. . भले ही movie  देखने में कम समय लगता हो पर उसे बनाने में काफी समय लगता है, end-result  के बजाय उस result तक पहुँचने के  प्रोसेस को एन्जॉय करना , मैं कम से कम script-writing तो सीख रहा था , और बतौर एक  side-plan  मेरे पास अपनी तीसरी किताब लिखने को भी थी और इसके आलावा दोस्त, खाना-पीना, घूमना ये सब कुछ frustration से पार पाने में मदद करती हैं. याद रखिये, किसी भी चीज को  seriously  नहीं लेना है.Frustration  , कहीं ना कहीं एक इशारा है कि आप चीजों को बहुत seriously ले रहे हैं.Frustration excitement को  ख़तम  करता  है , और  आपकी  energy को  negativity में  बदल  देता  है , वो  आपको  कडवा  बना  देता  है . मैं  इससे  कैसे  deal करता  हूँ ?

Unfairness ( अन्याय ) – इससे  deal करना  सबसे  मुश्किल  है , लेकिन  दुर्भाग्य  से  अपने  देश  में  ऐसे  ही  काम  होता  है . जिनके  connections होते  हैं , बड़े  बाप  होते  हैं , खूबसूरत  चेहरे  होते  हैं ,वंशावली  ( pedigree) होती  है , उन्हें   सिर्फ  Bollywood में  ही  नहीं  बल्कि  हर  जगह  आसानी  होती  है . और  कभी -कभी  यह  महज  luck की  बात  होती  है . India में  बहुत  कम   opportunities हैं , इसलिए   कुछ  होने  के  लिए  सारे  गृह -नक्षत्रों  को  सही  इस्थिति  में  होना   होगा . Short-term में  मिलने  वाली  उपलब्धियां  भले  ही  आपकी   merit और  hard –work  के  हिसाब  से   ना  हों  पर  long-term में  ये   ज़रूर  उस  हिसाब  से  होंगी , अंततः   चीजें  work-out करती  हैं . पर  इस  बात  को  समझिये  कि  कुछ  लोग  आपसे  lucky होंगे .

दरअसल  अगर  Indian standards के  हिसाब  से  देखा  जाये  तो  आपको  College में  पढने  का  अवसर  मिलना  , और  आपके  अन्दर  इस  भाषण  को  English में  समझने  की   काबिलियत  होना  आपको  काफी  lucky बनता  है . हमारे  पास  जो  है  हमें  उसके  लिए  अहसानमंद  होना  चाहिए  , और  जो  नहीं  है  उसे  accept करने  कि  शक्ति  होनी  चाहिए .  मुझे  अपने  readers से  इतना  प्यार  मिलता  है  कि  दुसरे  writers उसके  बारे  में  सोच  भी  नहीं  सकते . पर  मुझे  साहित्यिक प्रशंशा  नहीं  मिलती  है . मैं  Aishwarya Rai की  तरह  नहीं  दीखता  हूँ  पर  मैं  समझता  हूँ   कि   मेरे  दोनों  बेटे   उनसे  ज्यादा  खूबसूरत  हैं . It is OK . Unfairness को  अपने  अन्दर  कि  चिंगारी  को  बुझाने  मत  दीजिये .

और  आखिरी  चीज  जो  आपके  spark को  ख़तम  कर  सकती  है  वो  है Isolation( अलग होने की स्थिति ) आप  जैसे  जैसे  बड़े   होंगे  आपको  realize होगा  कि  आप  unique हैं . जब  आप  छोटे  होते  हैं  तो  सभी  को  ice-cream और  spiderman अच्छे  लगते  हैं . जब  आप  college में  जाते  हैं  तो  भी  आप  बहुत  हद  तक  अपने   बाकी  दोस्तों  की  तरह  ही  होते  हैं . लेकिन  दस  साल  बाद  आपको  पता  लगता  है  कि  आप   unique हैं . आप  जो  चाहते  हैं , आप  जिस  चीज  में  विश्वास  राखते  हैं , वो  आपके  सबसे  करीबी  लोगों  से  भी  अलग  हो  सकती  है . इस  वजह  से  conflict हो  सकती  है  क्योंकि  आपके  goals दूसरों  से  match नहीं  करते . और  आप  शायद   उनमे  से  कुछ  को  drop कर  दें . College में  Basketball के  कप्तान  रह  चुके , दूसरा  बछा  होते -होते  ये  खेल  खेलना  छोड़  देते  हैं . जो चीज  उन्हें  इतनी  पसंद  थी  वो  उसे  छोड़  देते  हैं . ऐसा  वो  अपनी  family के  लिए  करते  हैं . पर  ऐसा  करने   में  Spark ख़तम  हो  जाता  है . कभी  भी  ऐसा  compromise ना  करें . पहले  खुद   को  प्यार  करें  फिर  दूसरों  को .

मैंने  आपको  चारों  thunderstorms – disappointment, frustration, unfairness and isolation के  बारे  में  बताया . आप  इनको  avoid नहीं  कर  सकते , मानसून  की  तरह  ये  भी  आपके  जीवें  में  बार -बार  आते  रहेंगे . आपको  बस  अपना  raincoat तैयार  रखना  है  ताकि  आपके  अन्दर  कि  चिंगारी  बुझने  ना  पाए .

मैं  एक  बार  फिर  आपका  आपके  जीवन  के  सबसे  अच्छे समय  में  स्वागत  करता  हूँ . अगर  कोई  मुझे  समय  में  वापस  जाने  का  option दे  तो  निश्चित  रूप  से  मैं  college वापस  जाना  चाहूँगा . मैं  ये आशा  करता  हुनक  की  दस  साल  बाद  भी  , आपकी  आँखों  में  वही  चमक  होगी  जो  आज  है , कि  आप  अपने  अन्दर  की  चिंगारी  को  सिर्फ  college में  ही  नहीं  बल्कि  अगले  2500 weekends तक  ज़िन्दा  रखेंगे . और  मैं  आशा करता  हूँ  की  सिर्फ  आप  ही  नहीं  बल्कि  पूरा  देश  इस  चिंगारी  को  ज़िन्दा  रखेगा , क्योंकि  इतिहास  में  किसी  भी  और  पल  से  ज्यादा  अब  इसकी  ज़रुरत  है . और  ये  कहना  कितना   अच्छा लगेगा कि —मैं  Billion Sparks की भूमि से वास्ता रखता हूँ .

 Thank You.

Send feedback

rajmcprojects@gmail.com

Dreams

મને કહે તો ખરાં, તારી લાઇફમાં હું ક્યાં છું?

ચિંતનની પળે - કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ

તુમ મેરે પાસ હોતે હો ગોયા, જબ કોઈ દૂસરા નહીં હોતા!

તુમ હમારે કિસી તરહ ન હુએ, વર્ના દુનિયા મેં ક્યા નહીં હોતા?

-મોમીન

લોહીના સંબંધ વધુ ગાઢ હોય છે કે લાગણીના? લાઇફમાં આપણે ભાઈ સાથે નજીક હોઈએ છીએ કે મિત્ર સાથે? પત્ની કે પ્રેમિકાના આગમન પછી બહેન પ્રત્યેના સ્નેહમાં કોઈ ફર્ક આવે છે ખરો? કોઈ આદરણીય વ્યક્તિને કહીએ કે તમે તો મારા ફાધર જેવા છો ત્યારે પિતા પ્રત્યેની લાગણીમાં કોઈ બદલાવ આવતો હોય છે? આમ તો એવું કહેવાય છે કે સંબંધ સંબંધ હોય છે, એમાં કોઈ ક્રાયટેરિયા નથી હોતા. કોઈ કારણો નથી હોતાં. કોઈ અભાવ પણ નથી હોતો. દરેક સંબંધ એની જગ્યાએ મહાન હોય છે. માણસ ક્યારેય કોઈ એક સંબંધમાં જીવતો હોતો નથી. માણસ એક સંબંધમાં જીવી પણ ન શકે. આપણે અનેક સંબંધો જીવતા હોઈએ છીએ. આ સંબંધો વચ્ચે બેલેન્સ જાળવવાનું ઘણી વખત અઘરું બની જતું હોય છે.

એક પતિ-પત્ની હતાં. બંને ખૂબ જ પ્રેમથી રહે. કોઈ મુશ્કેલી કે સમસ્યા આવે ત્યારે બંને સાથે મળીને નિર્ણય કરે. દરેક વખતે સમસ્યા મોટી જ હોય એવું જરૂરી નથી. ક્યારેક ક્યારેક નાના સવાલો પણ માણસને વિચારતા કરી દે છે. એક વખત એવું થયું કે પત્નીની ફ્રેન્ડના ઘરે એક પ્રસંગ હતો. ફ્રેન્ડે તેની બહેનપણીને કહ્યું કે આપણે ઘણા સમયથી નથી મળ્યા. આ વખતે તો તારે તારા હસબન્ડ સાથે આવવાનું જ છે. પત્નીએ પોતાની બહેનપણીને પ્રોમિસ આપ્યું કે હું ચોક્કસ આવીશ. બીજી તરફ થયું એવું કે એ જ સમયે પતિના ફ્રેન્ડના ઘરે પાર્ટી હતી. તારી પાર્ટી હોય ને હું ન આવું? સ્યોર આવીશ. પતિ-પત્નીએ એકબીજાને વાત કરી તો સવાલ એ આવ્યો કે ક્યાં જવું? બંનેને જવું હતું તો સાથે જ એટલે તું તારી ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈ આવ અને હું મારા મિત્રને ત્યાં જઈ આવું એવી વાત કરવાનો કોઈ મતલબ ન હતો.

આવા નાનકડા ઇસ્યૂ ઘણી વખત ઝઘડાનું કારણ બની જતા હોય છે. તારા માટે તારા ફ્રેન્ડ્સ જ મહત્ત્વના છે. મારા મિત્રોનું કંઈ નહીં? તને તારા સિવાય કોઈનો વિચાર જ નથી આવતો. દર વખતે મારે જ ભોગ આપવાનો? મારે જ જતું કરવાનું? મારી કંઈ ઇચ્છા જ ન હોય? માણસને ઘણી વખત એ સમજાતું જ નથી કે આપણે કોઈના માટે આપણી વ્યક્તિ સાથે લડતા હોઈએ છીએ. જોકે,આ પતિ-પત્ની એવાં ન હતાં. બંનેએ કહ્યું કે તો હવે શું કરીશું? ઝઘડો કરવાના બદલે બંનેએ ઊંધું જ કર્યું. જવા દે, મારા ફ્રેન્ડને ત્યાં નથી જવું, તારી ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈએ. પત્નીએ કહ્યું કે ના તું પણ તારા કામમાંથી ક્યાં નવરો થાય છે. માંડ તારા ફ્રેન્ડ્સને મળવાનો મોકો મળ્યો છે, આપણે તારા ફ્રેન્ડને ત્યાં જઈશું. ઘણી વખત પ્રેમ પણ પ્રશ્નો સર્જતો હોય છે. બંને સમજુ હોય ત્યારે આવું થતું હોય છે. તું કહે એમ જ કરવું છે એવું બંને કહેતાં હોય ત્યારે સવાલ ઊઠતો હોય છે કે કોણ કહે એમ કરવું? કોઈ ઉકેલ નહોતો મળતો એટલે આખરે બંનેએ આખી ઘટનાને હળવાશથી લઈને કહ્યું કે છોડ બધું, આપણે કિંગ-ટોસ કરી નાખીએ!

જોકે, દરેક સંબંધમાં કિંગ-ટોસ કરી શકાતા નથી. નિર્ણયો લેવા પડે છે. આ નિર્ણય લેતી વખતે કોઈના દિલને ઠેસ ન પહોંચે એનું ધ્યાન રાખવું પડતું હોય છે. કોઈ હર્ટ ન થાય એવું કરવામાં ઘણી વખત માણસ પોતે હર્ટ થાય એવું ડિસિઝન પણ લઈ લેતો હોય છે. પોતાની લાગણી દબાવી દેતો હોય છે. સંબંધો ઘણી વખત એવા સવાલ કરતા હોય છે જેના જવાબો માણસને મળતા નથી.

જ્યારે પોતાની વ્યક્તિ એવો સવાલ કરે કે તું મને કહે તો ખરાં કે તારી લાઇફમાં હું ક્યાં છું? આપણી દરેક વ્યક્તિ આપણી લાઇફનો એક ભાગ હોય છે. દરેક માટે પોતાનો પ્રેમી કે પ્રેમિકા, પતિ કે પત્ની જિંદગીનો સૌથી નજીકનો હિસ્સો હોય છે. પ્રોબ્લેમ ત્યારે થાય છે જ્યારે નજીકનો બીજો સંબંધ આપણો સમય અને સાથ માગે છે. માણસને માત્ર એક જ વ્યક્તિ વહાલી નથી હોતી, ઘણા બધા પ્રત્યે લાગણી હોય છે. કોઈ વ્યક્તિ પોતાની વ્યક્તિની નજીક હોય ત્યારે માણસને એવું થાય છે કે હું એનું સ્થાન ક્યારેય લઈ શકવાની નથી. સાચી વાત તો એ છે કે કોઈનું સ્થાન લેવાનો ક્યારેય પ્રયત્ન પણ ન કરવો જોઈએ. દરેકનું એક ચોક્કસ સ્થાન હોય છે. એના પૂરતી વફાદારી હોય એ પૂરતું છે. માણસ જ્યારે એવું ઇચ્છવા લાગે કે એની જિંદગીમાં મારા સિવાય કોઈનું સ્થાન ન હોવું જોઈએ ત્યારે પ્રોબ્લેમની શરૂઆત થાય છે.

પોતાના સ્થાનનું ભાન હોવું એ સંબંધની સૌથી મોટી સમજદારી છે. તું હવે એનો જ થઈ ગયો છે, મારો રહ્યો નથી. મા ક્યારેક પત્ની વિશે દીકરાને આવું કહે છે તો પત્ની ક્યારેક પતિને માતા કે પરિવારના અન્ય સભ્યો માટે આવું કહે છે. મિત્રોમાં પણ એવું થતું હોય છે કે એ એનાથી વધુ નજીક છે અને મારાથી થોડોક દૂર છે. પોતાનો મિત્ર જ્યારે તેના નવા મિત્ર તરફ વધુ ઢળે ત્યારે પણ માણસને ઈર્ષા થવા લાગે છે. માણસ કોઈને છુટ્ટો મૂકી જ શકતો નથી. સંબંધો પકડી રાખવાની ચીજ નથી. સંબંધને પકડવાના જેટલા વધુ પ્રયાસ કરશો એટલું સંબંધો તૂટવાનું કે ઘટવાનું વધુ જોખમ રહેશે.

મારે કોની સાથે સંબંધ રાખવા એ તારે નક્કી કરવાનું છે? મારું મન થાય એની સાથે હું સંબંધ રાખીશ. તારા પ્રત્યે લાગણી છે એનો મતલબ એવો કે મારે તું કહે એમ જ કરવાનું, તું કહે એની સાથે જ બોલવાનું, તું કહે એના ઘરે જ જવાનું અને તું કહે એને જ ઘરે બોલાવવાનો? મારી મરજીનું કંઈ નહીં? જ્યારે આપણને એવું લાગે કે આપણી વ્યક્તિ કે આપણો મિત્ર ખોટો સંગ કરી રહ્યો છે ત્યારે તેને પ્લસ-માઇનસ પોઇન્ટસ સમજાવવામાં કંઈ ખોટું નથી, પણ જબરજસ્તીથી કોઈને રોકવાનો ઘણી વખત કોઈ અર્થ હોતો નથી. અમુક વખતે માણસ અનુભવે જ સમજતો હોય છે. તમે કોઈને ચેતવી શકો પણ તેને અટકાવી તો ન જ શકો.

માણસ જ્યારે સાચો પડે ત્યારે એની જવાબદારી હોય એના કરતાં વધી જતી હોય છે. કોઈને તમે રોકો અને એ ન માને તો એને જવા દો, પણ જો પછડાટ ખાય તો પછી એને એની ભૂલનો અહેસાસ ન કરાવો. પોતાની ભૂલનો અહેસાસ તો એને થઈ જ ગયો હોય છે. હું તને કહેતો હતો ને પણ તારે ક્યાં કોઈનું સાંભળવું છે. તારે તો તારા મનનું ધાર્યું જ કરવું હતું, હવે ભોગવ! હવે તને સમજાય છે ને કે હું સાચું કહેતો હતો. આપણે તું ખોટો હતો અને હું સાચો હતો એ જતાવવામાં પણ ઘણી વખત પડેલી વ્યક્તિને પાટા મારતા હોઈએ છીએ. આવા સમયે પડેલાને હાથ આપવાનો હોય છે, ઊભો કરવાનો હોય છે. હશે, જવા દે, થઈ ગયું, આટલેથી પત્યું. આપણને ખબર તો પડી ગઈ. મગજમાંથી એ વાત કાઢી નાખ. સંબંધો બહુ નાજુક હોય છે. સંબંધની માવજત કોમળ હૃદયથી જ થઈ શકે. આપણી વ્યક્તિ તો જ આપણી રહે જો આપણે એને આપણી રહેવા દઈએ. જાકારો આપીને, નારાજ થઈને કે કોઈનાથી દૂર હડસેલીને આપણે ક્યારેય કોઈ વ્યક્તિને આપણી કરી શકતા નથી. નજીક રહેવા માટે નજીક હોવું સૌથી વધુ જરૂરી છે.

છેલ્લો સીન

બુદ્ધિપૂર્વક આચરેલો અન્યાય હિંસા કરતાં વધુ ભયાનક હોય છે. -નિત્શે

('સંદેશ', સંસ્કાર પૂર્તિ, તા. 30 માર્ચ, 2014. રવિવાર. 'ચિંતનની પળે' કોલમ)

Send feedback on

rajmcprojects@gmail.com

તમને ખબર છે, તમે કેટલા દુઃખી છો?

ચિંતનની પળે - કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ

ઝમીન દી હૈ તો થોડા સા આસમાન ભી દે,

મેરે ખુદા, મેરે હોને કા કુછ ગુમાન ભી દે.

-નિદા ફાઝલી.

સુખ અને દુઃખની સૌથી મોટી ખૂબી શું છે? સુખ હંમેશાં ઓછું લાગે છે અને દુઃખ હંમેશાં વધુ લાગે છે. બંને જેટલાં હોય એટલાં આપણે અનુુભવી જ શકતા નથી. સુખ હોય તો પણ આપણે ગાતા ફરીએ છીએ કે થોડા હૈ થોડે કી જરૂરત હૈ. સુખથી જેને સંતોષ હોય એવા લોકો ખરેખર સુખી હોય છે. સુખ એન્ડલેસ છે. સુખનો કોઈ છેડો નથી. સુખનું કોઈ પૂર્ણવિરામ નથી. એક પછી એક તમન્નાઓ ઊઘડતી જ રહે છે. મોટા ભાગના સફળ કે ધનવાન લોકોને પૂછો તો એવો જ જવાબ મળશે કે અમે તો ક્યારેય કલ્પના પણ કરી ન હતી કે આટલું મળશે. આમ છતાં એ લોકો એવું નથી કહી શકતા કે અમે સુખી છીએ.

સુખને જીવવા કરતાં દુઃખને વાગોળવાની લોકોને મજા આવતી હોય છે. પોતાનું રાઈ જેવડું દુઃખ પણ માણસને પહાડ જેવડું લાગે છે. લોકો સુખનું સ્મરણ રાખી શકતા નથી અને દુઃખની આખી યાદી તેમને કંઠસ્થ હોય છે. ગઈકાલે મળેલા સુખને યાદ કરતા નથી અને દસ વર્ષ પહેલાંના દુઃખને ભૂલતા નથી. દરેક માણસ કોઈ ને કોઈ અસંતોષ સાથે જીવે છે. કોઈને પગારના આંકડાથી સંતોષ નથી તો કોઈને નફો પૂરતો લાગતો નથી. કોઈને પ્રમોશન ન મળવાની પીડા છે તો કોઈને નસીબ સામે જ વાંધો છે. દરેકને પોતાના પ્રશ્નો છે અને દરેકના મનમાં એ જ વાત રમતી રહે છે કે તમે મારી જગ્યાએ હોવ તો તમને ખબર પડે. દરેક પોતપોતાની જગ્યાએ જ હોય છે અને દરેક પાસે પોતાના પૂરતું સુખ અને દુઃખ હોય જ છે. દરેક પાસે પોતાની પીડા છે, પોતાની વેદના છે, પોતાની વ્યથા છે, પોતાની કથા છે, પોતાનો પ્રેમ છે, પોતાનો વિરહ છે, પોતાની યાદો છે, પોતાની ફરિયાદો છે, પોતાનો અહેસાસ છે અને પોતાનો વિશ્વાસ છે.

દરેક સુખની અનુભૂતિ અને તમામ દુઃખનો અહેસાસ થવો જ જોઈએ. જેને કોઈ જ દુઃખ જરાસરખી પણ પીડા નથી આપતું એ જડ છે. સવાલ એ હોય છે કે દુઃખનું દુઃખ કેટલું હોવું જોઈએ. કોઈ દુઃખ એ મીટર લઈને આવતું નથી કે આ દુઃખની તીવ્રતા આટલી જ હોવી જોઈએ. માણસની માનસિકતા અને સંવેદનશીલતા જ દુઃખની પીડાને નાની કે મોટી, વિરાટ કે વામન, અતિ કે અલ્પ અસર કરતી હોય છે. વ્યથાની માત્રા દુઃખ જેટલી હોવી જોઈએ. આમ છતાં એ વાત ધ્યાને રાખવા જેવી છે કે દુઃખને ગાયે રાખવાથી કોઈ ફેર પડી જતો નથી. ઘણાં લોકો દુઃખને પકડી રાખે છે. એમાં જ ઘૂંટાયા કરે છે. પોતે બહાર નીકળતા નથી અને આખી દુનિયાને કહેતાં ફરે છે કે હું દુઃખી છું.

એક માણસ હતો. બચપણથી જ તેનું એક સપનું હતું કે એક દિવસ મારું સુંદર મજાનું ઘર હશે. મને ઘરનું જે સુખ નથી મળ્યું એ તમામ સુખ હું મારા બાળકને આપીશ. લગ્ન થયાં. એક દીકરો આવ્યો. જોકે ઘરનું સપનું પૂરું ન થયું. તેનું ઘર હજુયે નળિયાંવાળું જ હતું. નળિયાં પણ પાકાં ન હતાં. ઉનાળાના દિવસોમાં નળિયાં ચીરીને ચાંદરડાં ઘરમાં આવી જતાં હતાં અને વરસાદમાં પાણી ટપકતું હતું. એ માણસ સતત દુઃખી રહેતો કે આવા ઘરની મેં કલ્પના કરી ન હતી. હું મારા દીકરાને કંઈ આપી શકતો નથી. મારા જેવો કમનસીબ આ દુનિયામાં કોઈ નથી.

ચોમાસાની ઋતુ આવી. વરસાદ શરૂ થયો. એ માણસ છતમાંથી ટપકતાં પાણીને જોઈને પોતાની જાતને કોસતો હતો. જ્યાં પાણી ટપકતું હતું ત્યાં તેણે એક તપેલી રાખી દીધી. પોતાની જગ્યા પર પાછો આવીને બેસી ગયો. નાનો દીકરો ખૂણામાં રમતો હતો. તેની સામે જોઈને એ વિચારતો હતો કે આનાં નસીબ પણ મારા જેવાં જ છે? એની કિસ્મતમાં પણ ટપકતું પાણી જ લખ્યું છે?

તપેલીમાં ટપકતાં પાણીનો ટપ ટપ અવાજ આવતો હતો. બાળકનું ધ્યાન એ તપેલી તરફ ગયું. ભાંખોડિયાં ભરીને એ તપેલીની પાસે આવ્યો. તપેલીમાં હાથ પછાડીને છબછબિયાં કર્યાં. પિતા સામે જોઈને જરાક હસ્યો. એને મજા આવતી હતી. આ દૃશ્ય જોઈને પિતાના ચહેરા પર હાસ્ય છલકાયું. દીકરાને તેનાથી વધુ પ્રોત્સાહન મળ્યું. એ જોરજોરથી છબછબિયાં કરી ખડખડાટ હસવા લાગ્યો. પિતા વિચારમાં પડી ગયા. અરે, આને તો કોઈ વાતનું દુઃખ નથી. હું તો એનાં નસીબને કોસીને દુઃખી થતો હતો. મારો દીકરો તો ખુશ છે. એને તો કોઈ ફરિયાદ નથી. છતમાંથી ટપકતાં પાણીને પણ એ એન્જોય કરે છે. દુઃખ તો માત્ર મારા મનનો ખયાલ છે. એ ફટ દઈને ઊભો થઈ ગયો. બાળક પાસે જઈને એ તેના હાથ ઝાલી તપેલીમાં છબછબિયાં કરવા લાગ્યો. પાણી ઊડીને દીકરાના મોઢા પર લાગ્યું અને એ ફરીથી ખડખડાટ હસવા લાગ્યો. પિતા પણ એની સાથે હસવા લાગ્યા. બે ઘડીમાં તેને વિચાર આવ્યો કે ક્યાં છે દુઃખ?

પત્ની રસોડામાંથી રોટલો અને ચટણી લઈને આવી અને કહ્યું કે તમે બંને ખાઈ લ્યો. પતિએ પત્નીને પૂછયું કે તું ખુશ છે? પત્નીએ કહ્યું કે તમારા બંનેના હસવાનો અવાજ મારા માટે દુનિયાનું સૌથી શ્રેષ્ઠ સંગીત છે. એવું લાગે છે કે જાણે આખું ઘર ખુશીઓથી ભર્યું છે. સુખની વ્યાખ્યા બીજી શું હોઈ શકે? પતિને પહેલી વખત એવું થયું કે હું ક્યાંક ખોટો છું.

સુખ શેમાં છે અને દુઃખ શેમાં છે એની સમજ હોય તો જિંદગીને આપણે જેટલી ભારેખમ સમજતા હોઈએ છીએ એટલી હોતી નથી. દુઃખ એક કલ્પના છે, એને તમે જેટલું મોટું માનશો એટલું લાગશે. હકીકતે દુઃખ જેવડું લાગતું હોય છે એવડું મોટું હોતું નથી. આપણે જ તેને ગ્લોરીફાય કરતાં રહીએ છીએ. દુઃખને હાવી થવા દેવું ન હોય તો એના વિશે બહુ વિચાર ન કરો. દુઃખને આપણે બિહામણું બનાવી દેતા હોઈએ છીએ અને પછી એનાથી જ ડરતાં રહીએ છીએ. નાની નાની વાતમાં આપણે દુઃખી થઈ જઈએ છીએ. દુઃખમાં એવા ઘેરાઈ જઈએ છીએ કે સુખનો અહેસાસ જ થતો નથી.

એક પતિ-પત્ની હતાં. બંને એક દિવસ એક કાર્યક્રમમાં જતાં હતાં. બંને ખુશ હતાં કે કાર્યક્રમ એન્જોય કરીશું. કાર્યક્રમમાં વિવિધ સ્પર્ધાઓ યોજાઈ હતી. જસ્ટ ફોર ફન. બંનેએ એક સ્પર્ધામાં ભાગ લીધો. થયું એવું કે બંને વિજેતા થયાં. દસઊહજાર રૂપિયાનું રોકડ ઈનામ મળ્યું . પતિએ અનેક કલ્પનાઓ કરી લીધી કે આ દસહજારમાંથી હું આમ કરીશ અને તેમ કરીશ. કાર્યક્રમ પૂરો થયો અને બંને ઘરે ગયાં.

ઘરે જઈને જોયું તો પતિનું પાકીટ ગુમ હતું. કોઈએ પાકીટ મારી લીધું હતું અથવા તો ક્યાંક પડી ગયું હતું. બહુ મહેનત કરી તો પણ પાકીટ મળ્યું નહીં. પતિને રાતે ઊંઘ આવતી ન હતી. ઇનામના દસહજાર રૂપિયા ચાલ્યા ગયા. પત્નીએ કહ્યું કે ભૂલી જાવ, જે થવાનું હતું એ થઈ ગયું. પતિની વેદના ઓછી થતી ન હતી. તેણે કહ્યું કે મેં તો કેટલાંયે વિચાર કરી લીધા હતા. પત્નીએ પછી કહ્યું કે આપણી એ જ તકલીફ હોય છે કે આપણે બહુ બધા વિચાર કરી લઈએ છીએ. હજુ ચાર કલાક આપણી પાસે જે હતું જ નહીં એનું દુઃખ હવે આપણને નડે છે. કાર્યક્રમમાં જતાં પહેલાં આપણે ખુશ હતાં. ઈનામ મળ્યું. ખોવાઈ ગયું અને દુઃખી થઈ ગયાં. જે હતું જ નહીં એનું દુઃખ શા માટે ? એવું માનો કે આપણે ઈનામ જીત્યા જ નથી. પતિએ કહ્યું કે તારી વાત તો સાચી છે. ચલો છોડો. ફરગેટ ઇટ. સૂવાની કોશિશ કરતાં હતાં ત્યાં જ મોબાઈલ રણક્યો. અજાણ્યા માણસે કહ્યું કે તમારું પાકીટ મને મળ્યું છે. તમારા કાર્ડ પરથી તમને ફોન કર્યો. કાલે તમારું પાકીટ તમને મળી જશે. પતિએ પત્ની સામે જોયું અને કહ્યું કે કાશ, સુખ અને દુઃખની તારા જેટલી સમજ મને હોત.

તમે વિચારો કે કઈ વાત તમને દુઃખી કરે છે? એ વાત તમે જેટલા દુઃખી થાવ છો એટલા દુઃખી થવા જેવી છે ખરી? ના, નથી હોતી. આપણે જ મોટી માની લેતા હોઈએ છીએ. આપણે બહુ ઓછી વાતને સરળતાથી અને સહજતાથી લેતા હોઈએ છીએ. મોટા ભાગે તો આપણે કોઈના વર્તનને આપણા પર હાવી થવા દઈએ છીએ. જેનાથી છુટકારો જોઈતો હોય એનાથી છુટકારો મળી જાય પછી પણ આપણે વિચારોથી એને છોડતાં નથી. આપણે બધાને પરમેનન્ટ જ માની લઈએ છીએ. સંબંધને પણ અને સુખને પણ. કંઈ જ પરમેનન્ટ નથી. ન સુખ, ન દુઃખ, ન સંબંધ કે ન સ્થિરતા. બધું જ બદલાતું રહેવાનું છે. વેદના પણ થવાની જ છે. અમુક હદ પછી દરેક વેદના ખંખેરવી પડતી હોય છે. દુઃખને તમે જેટલું ઘૂંટશો એટલી તેને ભૂંસાતા વાર લાગશે. દોષ કોઈનો હોતો નથી. ન તો કોઈ વ્યક્તિનો, ન તો સમયનો કે ન તો નસીબનો. દોષ વિચારોનો હોય છે, દોષ માનસિકતાનો હોય છે, દોષ દુઃખને પંપાળ્યે રાખવાનો હોય છે. જે છે એ છે, જે નથી એ નથી, જે છે એને આપણે બદલી શકીએ એમ ન હોઈએ ત્યારે જે છે એને સ્વીકારી લેવામાં જ સુખ છે. આપણે બસ હાથે કરીને દુઃખી થવાની વૃત્તિ છોડવાની હોય છે.

છેલ્લો સીન : 

રો રો કે મૌત માંગનેવાલોં કો જીના નહીં આ સકા તો મરના ક્યા આયે? -ફિરાખ ગોરખપુરી

(‘સંદેશ’, તા. 11 ઓગસ્ટ, 2013. રવિવાર. સંસ્કાર પૂર્તિ, ‘ચિંતનની પળે’ કોલમ)

Send feedback on

rajmcprojects@gmail. Com

મને લાગે છે કે મારૂ નસીબ જ ખરાબ છે! 

ચિંતનની પળે - કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ

પોસ્ટરો તો એમ બણગાં ફૂંકશે, આગળ વધો, ઝંખનાઓ રોજ ગાડી ચૂકશે, આગળ વધો,

ફૂટપાથો પર બિછાવી જાળ ઊભા છે બધા, કોણ જાણે, કોણ કોને લૂંટશે, આગળ વધો.

-રમણીક સોમેશ્વર.

નસીબ, લક અને તકદીર એવાં હાથવગાં બહાનાં છે જેનો આપણે ફટ દઈને ઉપયોગ કરી લઈએ છીએ. આપણને સ્વીકાર્ય ન હોય એવું કંઈક બને કે તરત જ આપણે એવું કહી દઈએ છીએ કે મારાં નસીબ જ ખરાબ છે. મારી સાથે હમણાં બધું બૂરૂ જ થાય છે. જુગાર ખરાબ ચીજ છે. આમ છતાં એ એટલો મેસેજ તો ચોક્કસપણે આપે છે કે પાસા દરેક વખતે સરખા નથી હોતા. પાસા ફેંકીએ ત્યારે એ સવળા પડે અથવા તો અવળા પડે છે. પાસા ઉપર લખ્યું નથી હોતું કે આ પાસું સવળું છે અને આ પાસું અવળું છે. આપણે આપણી રીતે તેનો મતલબ કાઢીએ છીએ. આપણને જોઈતું હોય એ આવી જાય તો સવળું અને ન જોઈતું હોય એવું આવે તો અવળું. ગણતરી આપણી હોય છે અને આપણે દોષ કે યશ પાસાને આપીએ છીએ. નસીબનો પણ મોટાભાગે આપણે આવી રીતે જ ઉપયોગ કરતાં હોઈએ છીએ.

તમે માર્ક કરજો, મોટાભાગે તો આપણે આપણા વિપરીત સંજોગો અને અઘરા સમયને નસીબનું નામ આપી દેતાં હોઈએ છીએ. આ ઉપરાંત આપણે જો બીજી કોઈ ભૂલ કરતાં હોઈએ તો એ કે આપણે કોઈને જોઈને આપણાં નસીબની તુલના કરતાં હોઈએ છીએ. કોઈને સાધન-સંપન્ન જોઈને આપણે તેને નસીબદાર માની લેતાં હોઈએ છીએ. કોઈને નસીબદાર માનીએ એમાંય કંઈ ખોટું નથી,પ્રોબ્લેમ એ હોય છે કે આપણે આપણી જાતને કમનસીબ માનવા લાગીએ છીએ! ઘણાં લોકો વળી એવું પણ કરતાં હોય છે કે પોતાના કરતાં ખરાબ હાલત હોય તેનું ઉદાહરણ ટાંકી પોતાનાં નસીબ માટે આશ્વાસન મેળવતા હોય છે. એને કેવી તકલીફ છે?એના કરતાં તો આપણે સુખી છીએ! નસીબદાર અને કમનસીબીની આપણી વ્યાખ્યાઓ કેટલી છીછરી અને હલકી હોય છે? માણસ જ્યારે પોતાની સરખામણી બીજા કોઈની સાથે કરવા માંડે છે ત્યારથી એનાં દુઃખ અને ઉદાસીની શરૃઆત થાય છે. બધાંને બીજા જ નસીબદાર લાગે છે, પોતાનાં નસીબ જ ખરાબ લાગે છે.

ખબર નહીં કયા ભવનાં પાપ મને નડે છે કે મારી સાથે આવું થાય છે? મેં તો કોઈનું બૂરૂ નથી કર્યું છતાં મારી સાથે આવું થાય છે! મારે તો બધાં સાથે પ્રેમથી રહેવું છે પણ મને ખોટા લોકો જ ભટકાઈ ગયા છે. આ ભવની કોઈ ભૂલ ન મળે ત્યારે એ ગયા ભવની ભૂલને દોષ દે છે. બધાંને ક્યારેક તો એવું લાગતું જ હોય છે કે મારા ઉપર જે વીતે છે એ હું જ જાણું છું. મારી સાથે જ આવું કેમ થાય છે એવો સવાલ ઊઠે છે અને પછી છેલ્લે નસીબ ઉપર આવીને વાત પૂરી થાય છે.

એક યુવાનની વાત છે. એ જે કંપનીમાં કામ કરતો હતો એ બંધ પડી ગઈ. તેને નોકરીમાંથી છૂટો કરી દેવાયો. એની નોકરીનો ક્યાંય મેળ ખાતો ન હતો. આખરે તે કહેવા લાગ્યો કે મારાં નસીબ જ ખરાબ છે. દસ વર્ષથી જ્યાં નોકરી કરતો હતો એ બંધ થઈ ગઈ અને હવે બીજી નોકરી મળતી નથી. તેના મિત્રએ કહ્યું કે તું વારંવાર નસીબને શું દોષ દે છે? દસ વર્ષ તારી નોકરી હતી ત્યારે પણ તું નસીબને જ દોષ દેતો આવ્યો હતો કે મારી કંપની ભંગાર છે, ત્યાં કોઈ વર્કિંગ એટમોસ્ફિયર જ નથી. મારાં નસીબ ખરાબ છે કે મને આવી ભંગાર કંપનીમાં કામ કરવું પડે છે. હવે એ કંપની બંધ થઈ તો પણ તું તારાં નસીબને દોષ દે છે. તારી સાથે તારી કંપનીના ઘણાંની નોકરી ગઈ છે એ બધાં નસીબને દોષ દે છે? ખોટી વાતો ન કર. આ સમય પણ ચાલ્યો જશે અને બીજી નોકરી પણ મળી જશે. હા, એટલું યાદ રાખજે કે બીજી નોકરી મળે પછી ત્યાંના વાતાવરણને આગળ ધરીને તારાં નસીબને દોષ ન દેતો. વાતાવરણ તો આપણે જેવું માનીએ એવું જ હોય છે અને નસીબનું પણ એવું જ છે. તમારે નસીબને ખરાબ જ સમજવું હોય તો કોઈ તમને ન રોકી શકે.

આપણે બધાં કેવા છીએ? બધામાં આશ્વાસન જ શોધતા ફરીએ છીએ. કંઈક ખરાબ થાય તો પણ આપણે એવું જ કહીએ છીએ કે જે થતું હશે એ સારા માટે થતું હશે! જિંદગીની કોઈ ઘટનાને આપણે તટસ્થતાથી સ્વીકારી જ નથી શકતા! જે થયું તે થયું. બધું સારૂ જ થાય એવું કંઈ જરૃરી છે? આપણે કંઈ પણ થાય એટલે તરત જ લેબલ મારી દઈએ છીએ કે આ 'સારૂ' થયું અને આ 'ખરાબ' ! કોઈ ઘટનાને તમારાં નસીબ ન માની લ્યો!

જે સમયે જે હોય છે એ હોય છે. એને નસીબ ન સમજી લો. નાની નાની વાતમાં નસીબને દોષ ન દો. ઘણી વખત આપણે જેને કમનસીબી સમજતાં હોઈએ છીએ એ નાનકડો પડકાર હોય છે. એ પડકારમાંથી પાર ઊતરવાનું હોય છે. આપણે તો કારમાં પંક્ચર પડે તો એને પણ કમનસીબી કરાર દઈ દઈએ છીએ. થોડાક માર્ક્સ ઓછા આવ્યા તો બેડ લક, ઈન્ક્રિમેન્ટ થોડુંક ઓછું મળ્યું તો હાર્ડ લક, ફલાઈટ મિસ થઈ જાય તો પણ નસીબને દોષ, ફલાઈટ કેન્સલ થઈ જાય તો પણ આરોપ નસીબ પર મૂકી દેવાનો! આપણાં નસીબને આપણે કેટલું બધું સસ્તું બનાવી દીધું છે.

આપણી આર્થિક પરિસ્થિતિને પણ આપણે નસીબ સાથે જોડી દઈએ છીએ. જો રૃપિયો જ બધું હોત તો કોઈ ધનવાન દુઃખી ન હોત! આપણે જેને નસીબદાર સમજતા હોઈએ છીએ એ પણ પોતાને ક્યાં લકી સમજે છે? એક રાજા હતો. એવું કંઈ જ ન હતું જે એની પાસે ન હોય. રાજાને ક્યાંય મજા આવતી ન હતી. કોઈ વાત કે વસ્તુથી એને સુખ ફિલ થતું ન હતું. રાજાએ સભા બોલાવી. દરબારીઓને કહ્યું કે તમે મારી દરેક મુશ્કેલીનો ઉકેલ શોધી આપો છો, હવે મારા દુઃખનો ઉકેલ શોધી આપો. શું કરૂ તો મને મજા આવે? મને સુખ ફિલ થાય. એક દરબારીએ ઉકેલ બતાવ્યો. આપણાં રાજ્યમાં જે સૌથી સુખી માણસ હોય એનું પહેરણ તમે પહેરો તો તમે સુખી થાવ અને તેણે જે સુખ ફિલ કર્યું હોય એ તમે ફિલ કરી શકો. રાજાએ આદેશ આપ્યો કે જાવ અને આપણા રાજ્યમાં જે સુખી માણસ હોય એને શોધી લાવો.

રાજાના બધા જ લોકો કામે લાગી ગયા. લોકો પાસે જઈને પૂછયું કે તમે સુખી છો? બધાંએ કોઈ ને કોઈ કારણ આપીને કહ્યું કે હું ક્યાં સુખી છું, જુઓને, મારે આ કેવડો મોટો પ્રોબ્લેમ છે. આખરે એક માણસ મળી આવ્યો જેણે કહ્યું કે હું સુખી છું. એ માણસને રાજા સમક્ષ હાજર કરાયો. રાજાએ તેની આગતા-સ્વાગતા કરી. રાજાએ કહ્યું કે, હે સુખી માણસ, મને તારૂ પહેરણ આપ. પેલા માણસે કહ્યું, મારૂ પહેરણ?હું તો ફકીર છું. મારા શરીર પર તો એક જ કપડું છે. જો એ તમને સુખ આપતું હોય તો આ લ્યો તમે રાખો. હું તો મારી પોતડીથી પણ ચલાવી લઈશ. રાજાને પોતાનું કપડું ઓઢાડતી વખતે ફકીરે કહ્યું કે, રાજન, સુખ પહેરણ કે સાધન-સંપત્તિમાં નથી હોતું. સુખ તો આપણી અંદર હોય છે. હું મારા અંદરના સુખને જીવતું રાખું છું. તમે ખોટું સુખને બહાર શોધો છો. તમારી અંદર શોધો, મળી આવશે.

આપણે બધાં જ સુખ, શાંતિ અને ખુશીને બહાર જ શોધતાં ફરીએ છીએ અને ન મળે ત્યારે તેને કમનસીબી કે બેડલકનું નામ આપી દઈએ છીએ. નસીબ ક્યારેય ખરાબ હોતું જ નથી. આપણે પરિસ્થિતિ મુજબ તેને ગૂડ કે બેડ કરી દઈએ છીએ. પરિસ્થિતિ, સંજોગો કે સમયથી થાકી ન જાવ, એ તો બદલાતાં જ રહેવાનાં છે, એની સાથે તમારે બદલાઈ જવાની જરાયે જરૃર નથી!  

છેલ્લો સીન : 

કાંઠે ઊભેલું વહાણ સલામત હોય છે પણ વહાણો કંઈ સલામત સ્થળે રાખવા માટે બનાવવામાં આવ્યાં નથી હોતાં.    -અજ્ઞાત.

('સંદેશ', સંસ્કાર પૂર્તિ, તા. 1 જુન, 2014. રવિવાર. 'ચિંતનની પળે' કોલમ)

તમારાં વિચારો આવકાયઁ .....

મને લખી શકો 

rajmcprojects@gmail.com